Zioła: zdjęcia i nazwy najpopularniejszych w Polsce ziół

Zioła, zdjęcia i nazwy których tu pokażemy, znają chyba wszyscy. Dla jednych to rośliny lecznicze, dla innych pospolite chwasty. Warto jednak wiedzieć, że w tych niepozornych kwiatach i liściach kryje się mnóstwo składników pozytywnie wpływających na organizm. 

Zioła: zdjęcia i nazwy

Nie ma jak świeże zioła! Są najbardziej aromatyczne ze wszystkich produktów żywnościowych, zawierają wiele cennych pierwiastków. Pasują do sałatek, zup, przystawek, a nawet deserów. Znane są od wieków, również w medycynie naturalnej. Zioła w ogrodzie dodatkowo są piękną ozdobą i przyciągają owady.

→ To może Cię zainteresować: Zioła szwedzkie: skład, działanie i zastosowanie

W naszym serwisie niejednokrotnie już opisywaliśmy zioła lecznicze. By jednak ułatwić Wam poszukiwania, postanowiliśmy zebrać je w jednym miejscu, podpowiadając od razu, co to za roślina.

Dziki czarny bez

Czarny bez (Sambucus nigra L, zwany też: bzowiną, bzem aptecznym, hyćką) to krzew, który rośnie w miejscach wilgotnych, w lasach, zaroślach, na nieużytkach, nadrzeczach.

Jest to jedna z najstarszych roślin leczniczych. W sezonie jesienno-zimowym wspomaga uleczenie przeziębień i zapalenia zatok. Łagodzi też objawy grypy.

Surowcem zielarskim są kwiaty (żółtawobiałe, zebrane w szerokie, płaskie baldachy o średnicy 10-20 cm) oraz owoce (małe, kuliste, ciemno-czerwone jagody na szypułce; mają krwistoczerwony sok i małe pestki).

Kwiaty (w postaci naparów, ekstraktów i wyciągów) wzmacniają odporność, działają napotnie (obniżają gorączkę), przeciwzapalnie, diuretycznie, wykrztuśnie, antywirusowo i przeciwbakteryjnie, immunostymulująco, antyoksydacyjnie oraz regulują gospodarkę lipidową organizmu. Krem z ich dodatkiem wspomaga regenerację popękanej skóry i gojenie się ran.

→ Przepis na syrop z kwiatu czarnego bzu

Do sporządzania 200 ml naparu najkorzystniej jest stosować 3-4 g suszonych kwiatów, a zalecane spożycie wynosi 3-4 x dziennie po 100-150 ml.

Z kolei napary z owoców czarnego bzu wpływają na obniżenie ciśnienia krwi (w tym uelastyczniają i uszczelniają naczynia krwionośne). Pomagają ze skąpomoczem (zwiększają ilość wydalanego moczu), wspomagają procesy trawienne. W większych ilościach działają przeczyszczająco. W chorobach zakaźnych oraz alergicznych wykazują działanie przeciwgorączkowe, przeciwzapalne, napotne i rozkurczowe.

Kwiaty czarnego bzu należy zbierać na początku okresu kwitnienia, w dniach słonecznych i suchych (przełom maja i czerwca). Są bardzo delikatne i szybko tracą na jakości (zmieniają kolor na brązowy). Są źródłem witamin z grupy B, witaminy C (80-90 mg w 100 g) oraz witaminy A, a także fosforu, magnezu, potasu i cynku.

→ Przeczytaj również: Jak szybko wyleczyć przeziębienie?

Owoce czarnego bzu dojrzewają na przełomie sierpnia i września, ale zbiera się je we wrześniu i październiku. Zawierają ok. 80 proc. wody, a także węglowodany (w tym błonnik pokarmowy), niewielkie ilości kwasów tłuszczowych, garbniki oraz kwasy organiczne, składniki mineralne: potas, żelazo, fosfor, cynk, miedź, mangan i witaminę C.

Ze świeżych kwiatów przyrządza się m.in. gazowane napoje. Zapieka się je też lub smaży w cieście naleśnikowym, podając na słodko posypane cukrem i cynamonem. Z rośliny przygotowuje się też soki, konfitury, dżemy i powidła.

Dziewanna

Dziewanna (nazywana też dziwizną, szablą czy kędzierzawicą leśną) rośnie powszechnie na łąkach, słonecznych polanach leśnych i w przydomowych ogródkach. Jak większość ziół uznawana jest za chwast – dobrze jej na różnego rodzaju nieużytkach, a nawet piaskach (stąd staropolskie porzekadło: „gdzie rośnie dziewanna, tam bez posagu panna”).

→ Zobacz również: Domowe sposoby na kaszel

W celach leczniczych wykorzystuje się trzy gatunki tej rośliny:

• dziewannę wielkokwiatową (Verbascum thapsiforme, syn. Verbascum densiflorum)
• dziewannę kutnerową (Verbascum phlomoides),
• dziewannę drobnokwiatową (Verbascum thapsus).

Surowcem są kwiaty zbierane w czasie kwitnienia (od lipca do września). Wyskubuje się korony kwiatów (tylko żółte płatki), delikatnie, nie ścinając ich. Działają wykrztuśnie, przeciwbakteryjnie, przeciwzapalnie i przeciwbólowo. Wzmacniają też układ sercowo-naczyniowy. Stąd dziewannę wykorzystuje się do leczenia takich schorzeń i dolegliwości jak:

• nieżyt górnych dróg oddechowych (daje takie objawy jak suchy kaszel, chrypka),
• zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, przełyku, gardła, krtani, tchawicy,
• zapalenie oskrzeli,
• grypa i przeziębienie,
• schorzenia dróg moczowych.

Przy łysieniu i łupieżu dawniej polecano mycie głowy naparem z dziewanny. Można go przygotować zalewając łyżkę stołową kwiatów dziewanny szklanką wrzącej wody, następnie zagotować i wystudzić.

Łopian większy, mniejszy i pajęczynowaty

Łopian (Arctium) to roślina dwuletnia, którą łatwo poznać w okresie przekwitania, kiedy jej koszyczki kwiatowe przyczepiają się do ubrań i sierści zwierząt. Rośnie w pobliżu zabudowań, w zaroślach i zaniedbanych ogrodach.

Poszczególne gatunki łopianu różnią się od siebie nieznacznie (przede wszystkim wielkością i stopniem owłosienia liści i koszyczków kwiatowych).

Surowcem leczniczym jest korzeń łopianu, który zawiera inulinę, związki śluzowe, olejek i inne cenne składniki. W medycynie ludowej pomagał na wysypki skórne, był też używany do pielęgnacji włosów.

Korzenie tej rośliny zbiera się jesienią lub wczesną wiosną, jednak tylko z roślin jednorocznych, czyli tych, które jeszcze nie kwitły. A to dlatego, że w czasie kwitnienia korzenie szybko tracą swoje właściwości lecznicze.

Miodunka ćma (Pulmonaria obscura)

Jest to roślina od wieków stosowana w chorobach płuc (stąd jej łacińska nazwa, bo pulmos to płuca). Stosowano ją m.in. w leczeniu gruźlicy. Zawiera m.in. śluzy, alantoinę, związki mineralne, saponiny.

Miodunka nie jest duża. To bylina szorstko owłosiona o wysokości do 30 cm. Kwitnie w marcu i kwietniu. Znaleźć ją można w lasach liściastych i w zaroślach, na glebach żyznych i dostatecznie wilgotnych, a także w pobliżu strumieni.

Nektar zalegający na dnie rurek kwiatowych miodunek jest niedostępny dla pszczół, stąd zapylenia dokonują trzmiele i dzienne motyle

Ziele zbiera się w czasie kwitnienia ścinając nadziemną część rośliny (dolne części się zostawia, by ułatwić roślinie dalszy wzrost).

Głóg jednoszyjkowy i dwuszyjkowy (Crataegus monogyna (L.), Crataegus oxyacantha (L.))

Jest to roślina uważana za jedną z najstarszych roślin farmaceutycznych w kulturze zachodniej. Należy do rodziny Różowatych (Rosaceae) i występuje w postaci ciernistych krzewów lub niewielkich drzew osiągających do 8 metrów wysokości.

Gałęzie głogu mają małe kolce z ostrymi końcówkami. Kwitnie w maju i czerwcu, owoce dojrzewają wczesną jesienią. Rośnie w zaroślach, przy drogach, na zboczach i brzegach lasów.

Głóg zawiera flawonoidy i związane z nimi proantocyjanidyny, m.in. rutynę, hyperozyd, witeksynę i ramnozyd.

W medycynie naturalnej roślinę tę wykorzystywano w przeciwdziałaniu i wspomaganiu leczenia chorób układu krążenia. Podawano ją też w przypadku astmy, a w postaci płukanek zalecano w zapaleniu błony śluzowej jamy ustnej i gardła.

Kwiaty zbiera się w początkowym okresie kwitnienia, w dni bezdeszczowe i po obeschnięciu rosy. Trzeba tez pamiętać, że okres kwitnienia w przypadku głogu jest bardzo krótki (czasem trwa tylko 3 dni), więc nie należy zwlekać ze zbiorem surowca.

Owoce zrywa się bez szypułek, gdy są ciemnoczerwone i zanim zmiękną.

Krwawnik pospolity (Achillea millefolium L.)

Jest to bylina występująca powszechnie na terenie całej Polski. Rośnie na suchych łąkach, nieużytkach, miedzach i przydrożach.

Od dawna jest to ceniona roślina lecznicza, której surowcem jest kwitnące ziele lub kwiat krwawnika. Wyciągi z tej rośliny wykazują działanie przeciwkrwotoczne, odkażające i rozkurczowe, a także przeciwzapalne, przeciwartretyczne i moczopędne. W jej składzie obecne są m.in. garbniki, kwasy (salicylowy i mrówkowy), sole mineralne (kobalt, miedź, żelazo, siarka, mangan) oraz witaminy: A, C i K.

Krwawnik można stosować zewnętrznie w celu łagodzenia stanów zapalnych skóry i błon śluzowych. Przyjmowany wewnętrznie pomaga w nieżytach przewodu pokarmowego i w leczeniu zapaleń stawów. Poprawia też apetyt.

Roślinę można też wykorzystać do poprawy wyglądu cery (sprzyja jej oczyszczaniu i zamykaniu porów). To dobry składnik naturalnych kosmetyków (maseczek, toników, kompresów i maceratów olejowych).

Uwaga! Krwawnika nie wolno podawać:

• kobietom w ciąży i karmiącym piersią,
• dzieciom poniżej 12 lat,
• osobom uczulonym na rośliny z rodziny astrowate bądź z nadwrażliwością na krwawnik, objawiającą się m.in. zaczerwienieniem i swędzeniem skóry po kontakcie z rośliną,
• osobom o podwyższonej krzepliwości krwi i w trakcie kuracji przeciwzakrzepowej.

Wywar z krwawnika skutecznie zwalcza ogrodowe szkodniki, m.in. mszyce, przędziorki, roztocza i wciornastki.

Malina właściwa

Malina właściwa (Rubus idaeus L.) to cenna roślina doskonale znana, która latem rodzi pyszne owoce bogate w wiele cennych składników, m.in. witaminę C, błonnik pokarmowy i pektyny. Od dawna stosowano je w czasie infekcji. Działa bowiem przeciwzapalnie, napotnie, przeciwgorączkowo. Reguluje też pracę układu pokarmowego i przemianę materii.

W ziołolecznictwie wykorzystuje się też liście malin, które są źródłem garbników, soli mineralnych i przeciwutleniaczy. Parzy się z nich herbatę, która działa rozgrzewająco i moczopędnie.

→ Przeczytaj również: „Uprawa malin”: przejrzysty i praktyczny poradnik dla każdego

Warto wiedzieć, że medycyna konwencjonalna nierzadko sięga po malinę. Produkuje się z niej wiele leków, pomocniczo stosowanych w przeziębieniach, ale też chorobach nerek i schorzeniach reumatycznych.

Suszone owoce, dzięki zawartości olejków eterycznych mających właściwości rozgrzewające i antyseptyczne, są składnikiem mieszanek napotnych i przeciwgorączkowych. Liście zaś wchodzą w skład ziołowych mieszanek moczopędnych i żółciopędnych.

Zainteresowaniem cieszy się też olej z pestek malin, który stanowi cenne źródło niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), wielu witamin i antyoksydantów.

Nagietek lekarski

Nagietek lekarski (Calendula officinalis L.) należy do roślin z rodziny astrowatych (Asteraceae). To roślina ceniona od wieków, która do dziś jest wykorzystywana w przemyśle farmaceutycznym jako surowiec o cennych właściwościach prozdrowotnych, a także w branży kosmetycznej (jako składnik kremów i maści).

→ Przeczytaj również: Nagietek – właściwości i zastosowanie

Jego kwiaty są jadalne. Można je dodawać do sałatek, masła, jogurtu czy niektórych ciast i deserów.

Płatki nagietka świetnie pasują do dań jajecznych, sałatek i pieczywa. Suszone dodaje się do herbat liściastych. Jadalne są również młode listki

– podpowiada dr Małgorzata Kalemba-Drożdż, autorka książki „Jadalne kwiaty. 186 przepisów na dania z kwiatów„.

Zastosowanie nagietka w ziołolecznictwie jest bardzo szerokie:

• działa antynowotworowo,
• działa bakteriobójczo i grzybobójczo,
• przeciwdziała nadmiernemu łuszczeniu się skóry,
• przyśpiesza regenerację skóry po uszkodzeniach,
• wspomaga leczenie owrzodzeń, odmrożeń, odleżyn i stanów zapalnych,
• działa przeciwzapalnie (m.in. w chorobach jamy ustnej i gardła w formie płukanki i do przemywania oczu i powiek w przypadku zapalenia spojówek),
• pobudza czynności wątroby i zwiększają ilość wytwarzanej przez nią żółci,
• wspomaga leczenie wrzodów żołądka.

Tasznik pospolity

Tasznik pospolity (Capsella bursa-pastoris, inaczej: tobołek pastuszy, kaszka) to chwast będący dawniej popularną „podwórkową przekąską”. Dlaczego? Otóż zdarzało się podjadać dzieciom i dorosłym drobne owoce tasznika w czasie pracy lub zabawy na świeżym powietrzu. Sprzyjał temu fakt, że rośliny wokół nas było (i nadal jest) sporo: tasznik należący do rodziny kapustowatych rośnie masowo na polach, pastwiskach, ugorach, rumowiskach, przy drogach, płotach, murach i w ogrodach.

Owocem tasznika są trójkątne łuszczynki z wycięciem na szczycie (kształtem przypomina serce).

Co ciekawe, roślina znana była przed wiekami. Wzmiankę o niej można znaleźć w najstarszym chińskim zielniku cesarza Shen Nunga (z około 2700 r. p.n.e.). Wykorzystywano ją jako środek przeciwwymiotny, a także w terapii chorób płuc, nerek i układu nerwowego. Z kolei Hipokrates wykorzystywał tę roślinę jako środek diuretyczny i ściągający. W ziołolecznictwie wskazuje się, że to skuteczny środek przeciwkrwotoczny (wykorzystywany zresztą w tym celu podczas I wojny światowej, gdy leki hamujące krwawienie nie były dostępne).

Chmiel zwyczajny

Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus L.) to wieloletnia roślina pnąca, należąca do rodziny konopiowatych. Dawniej wykorzystywano ją do produkcji brązowego barwnika (liście i kwiaty), tkanin i papieru (włókniste łodygi), a także kosmetyków (kremów i balsamów).

Od wieków też stosowano chmiel jako roślinę leczniczą. Znane są jego właściwości uspokajające (co wykorzystywano w leczeniu bezsenności i niepokoju). Za pomocą chmielu łagodzono też bóle głowy, zębów i uszu, a ciepłe okłady stosowano w zapaleniu płuc.

Napar z szyszek chmielu ma działanie moczopędne, rozkurczowe, przeciwbólowe oraz wzmacniające. Stosuje się go w leczeniu dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takich jak wzdęcia, niestrawność, niedokwaśność, nadmierna fermentacja oraz nieżyty żołądka i jelit.

Jedna chmielowa szyszka umożliwia otrzymanie 0,5 litra piwa

Obecnie jednak chmiel (a konkretnie szyszki żeńskich roślin chmielu) wykorzystywane są prawie wyłącznie jako składnik dla przemysłu browarniczego. To one odpowiadają za charakterystyczną goryczkę i zapach piwa.

Glistnik jaskółcze ziele

Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus L.) to roślina znana w Polsce pod wieloma nazwami ludowymi i zwyczajowymi. Na Pomorzu mówi się o niej celidonia, na Śląsku – cyndalia, a w Wielkopolsce – złotnik. Rośnie w miejscach ruderalnych (rumowiska, wysypiska odpadów, przydroża, obrzeża lasów i zarośli).

Surowcami zielarskim są korzenie oraz ziele glistnika. Oba zawierają silnie działające alkaloidy, ale też flawonoidy, fenolokwasy i ich estry, karotenoidy i białko.

Ziele zbiera się wiosną, w początkach kwitnienia (uwaga: sok barwi tkaniny), korzenie jesienią. Obecne w nich substancje wykazują działanie spazmolityczne (rozkurczowe) na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i dróg żółciowych. Stąd ziele jest polecane w przypadku skurczy przewodu pokarmowego, przewlekłym zapaleniu dróg żółciowych oraz kamicy żółciowej.

Po glistnik dawniej sięgano również, by uspokoić zszargane nerwy (za co odpowiada obecna w roślinie chelidonina). Sok wyciekający z rośliny był z kolei wykorzystywany zewnętrznie do usuwania kurzajek, brodawek, a także w leczeniu grzybicy skóry i trudno gojących się ran.

→ Przeczytaj również: Zioła na stres: co nas uspokoi i ukoi nerwy?

Bylica piołun

Bylica piołun (psia ruta, absynt, wermut) to roślina o charakterystycznym gorzkim smaku, która dawniej stosowana była w celu pobudzenia apetytu. Łagodziła też lekkie dolegliwości trawienne.

Rośnie niemal w całej Europie przy zabudowaniach, na rumowiskach oraz jako chwast pól i ogrodów. Rośnie na ok. 1 m. Ma szarozielone listki z drobnymi włoskami. Kwiaty są żółte, zebrane w kuliste koszyczki (tworzą rozłożystą wiechę).

Ziele działa antyoksydacyjne, przeciwgrzybiczo, przeciwdrobnoustrojowo, przeciwnowotworowo, hepatoprotekcyjnie oraz neuroprotekcyjnie. Zawiera tujon, co czyni bylicę piołun rośliną trującą, której stosowanie wymaga ostrożności. W nadmiarze może spowodować uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego albo zaburzenia czynności układu pokarmowego. Nie zaleca się jej stosować w przypadku wrzodów żołądka i dwunastnicy. Jej stosowanie zakazane jest też u dzieci, kobiety w ciąży i karmiące piersią.

Gwiazdnica pospolita

Gwiazdnica (Stellaria media Vill.) to roślina, która rośnie niemal na całym świecie. W Polsce jest rozpowszechniona jako uporczywy chwast. Stanowiła dawniej pokarm dla bydła i ptactwa. Z czasem stała się pokarmem ludzi biednych.

Szczególnie ceniona była na przednówku, gdzie dostarczała niezbędnych składników. Zawiera bowiem białko, witaminę C oraz prowitaminę A – β-karoten, witaminy: E, PP (niacynę), B2 (ryboflawinę), B1 (tiaminę), a także sole mineralne, m.in. związki fosforu, potasu, żelaza, magnezu, cynku, manganu, miedzi, chromu, selenu, jodu oraz krzemu.

W średniowieczu uważano ją za roślinę chłodzącą i oczyszczającą. Stosowano ją na świerzb i wszelkiego rodzaju wysypki skórne, a także w chorobach płuc.

Kąpiele w mocnym naparze gwiazdnicy zalecane były również przy obrzękach nóg. Z kolei bolące stawy nacierano nalewką z gwiazdnicy.

Do dziś używa się tego ziela w Rosji i Chinach, gdzie podaje się je jako środek przeciwbólowy i przeciwnowotworowy.

Czosnek niedźwiedzi

Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum L., inne nazwy: dziki czosnek, czosnek cygański, cebula czarownic) kwitnie na przełomie marca i kwietnia na terenach o wysokim poziomie wód gruntowych (przede wszystkim w lasach bukowych). Możesz go również uprawiać samodzielnie, czosnek niedźwiedzi to jedno z wielu ziół, które sprawdza się na balkonie lub tarasie.

Jego nazwa najpewniej pochodzi od ludowego wierzenia, że niedźwiedzie po zimowej hibernacji zjadały tę roślinę, by oczyścić układ pokarmowy i powrócić do sił po zimowym śnie.

Zawiera mnóstwo witamin, zwłaszcza witaminę C, A i E. Jest też źródłem selenu, siarki, manganu i żelaza. Znajdziemy w nim również bakteriobójczą allicynę (wykazuje działanie podobne do tego, jakim wyróżnia się czosnek pospolity, ma przy tym nieco łagodniejszy smak i aromat). Działa przeciwzapalnie, przeciwgorączkowo i wzmacniająco. Wspomaga pracę serca, pobudza wydzielanie soku żołądkowego i żółci.

Warto dodawać go do twarogu i pasty jajecznej. My polecamy przygotować rustykalne bułeczki a’la proziaki z czosnkiem niedźwiedzim.

Sezon na tę roślinę jest dość krótki, więc by zachować jej właściwości, warto zakonserwować czosnek niedźwiedzi w oleju (otrzymamy olej czosnkowy, idealny do sałatek, albo sos pesto w sam raz do makaronów). Można też zrobić kiszony czosnek niedźwiedzi albo nalewkę z czosnku niedźwiedziego.

Ostropest plamisty

Już w starożytnej Grecji i Rzymie ostropest stosowany był przy schorzeniach wątroby i w żółtaczce. O jego dobroczynnych właściwościach rozpisywała się św. Hildegarda. Z młodych liści i łodyg przyrządzano sałatki. Prażone nasiona ostropestu stanowiły substytut kawy, zaś główki kwiatostanów po ugotowaniu zastępowały karczocha.

Nas interesuje jednak fakt, że ostropest plamisty jest jednym z najlepiej przebadanych wśród stosowanych współcześnie ziół. Surowcem leczniczym są dojrzałe owoce pozbawione koszyczków kwiatowych (Fructus Sylibi mariani). Z jej łupin pozyskuje się sylimarynę, wykazującą wysoką aktywność w ochronie komórek wątrobowych przed działaniem związków toksycznych, a jednocześnie pobudzającą jej zdolności regeneracyjne.

Owoc ostropestu ponadto obniża stężenie cholesterolu we krwi i hamuje wytrącanie się blaszek miażdżycowych. Z kolei olej z ostropestu używany jest również w kosmetyce. Regeneruje skórę, reguluje nawilżanie skóry.

Jemioła

Jemioła to w Polsce symbol Bożego Narodzenia. Zawieszona pod strzechą miała gwarantować szczęście i powodzenie. Ale mało kto wie, że gałązki jemioły są też cennym surowcem zielarskim. Ten roślinny półpasożyt obfituje w fitosterole, lektyny, polisacharydy, peptydy. Zawiera też cynk, wapń i potas. Jej składniki lecznicze są ściśle powiązane z rośliną, na której bytują. Co ciekawe, kiedyś była uznawana za najlepszy lek na epilepsję. Dziś stosuje się ją na poprawę apetytu i zmniejszenie napięcia.

Jemioła obniża ciśnienie krwi i rozszerza naczynia krwionośne. Wspomaga leczenie nadciśnienia tętniczego, miażdżycy, choroby wieńcowej. Obecnie prowadzone są badania, które sugerują zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia zawału mięśnia sercowego przy spożywaniu preparatów z wyciągiem z jemioły.

Roślinę zbiera się od grudnia do marca. Substratem są tylko liście i cienkie łodygi bez owoców.

Przeczytaj także ciekawe informacje na temat: Ashwagandha

Lubczyk

Lubczyk ogrodowy pochodzi najprawdopodobniej z Iranu, dziś jednak rośnie na terenie niemal całej Europy i w Ameryce Północnej. Roślinę znali już starożytni Grecy i Rzymianie. Stosowali ją nie tylko po to, by kogoś w sobie rozkochać, ale też w celach prozdrowotnych. Działa rozkurczowo i pomaga na wzdęcia. Łagodzi dolegliwości ze strony układu pokarmowego, bo pobudza wydzielanie soku żołądkowego.

Najbardziej znaną właściwością lubczyku jest jednak jego „moc lubienia”. To chyba jeden z najsilniejszych afrodyzjaków w świecie roślin. Poprawia ukrwienie narządów płciowych, a intensywny zapach liści odpręża i budzi pozytywne skojarzenia.

To też szalenie aromatyczna przyprawa, bez której trudno wyobrazić sobie dobry rosół. Ma bardzo charakterystyczny smak. Nie bez powodu zresztą jest jednym ze składników kostek rosołowych.

Rumianek

Rumianek pospolity (lekarski, Chamomilla recutita) rośnie na terenie Europy, Azji, Ameryki i Australii. Jest rośliną jednoroczną. Spotkamy go na polach, nieużytkach, przy zabudowaniach i przydrożach. Nierzadko zdobi łąki kwietne i ogrody w stylu rustykalnym.

Ma  przyjemny, aromatyczny zapach. Bywa jednak mylona z innymi roślinami. Najczęściej ze złocieniem właściwym, potocznie nazywanym margerytką, maruną bezwonną albo rumianem polnym.

Działa przeciwzapalnie, spazmolitycznie, przeciwbólowo, antyseptycznie, uspokajająco. Stosowano go w terapii takich problemów zdrowotnych jak:

• wzdęcia, biegunki,
• wrzody żołądka (zmniejsza uszkodzenia błony śluzowej żołądka)
• bezsenność
• bóle mięśni, reumatyzm
• zgaga,
• niestrawność,
• ból gardła,
• zapalenie spojówek.

Babka lancetowata

Babka lancetowata(Plantago lanceolata L.) była stosowana w chorobach dróg oddechowych, zwłaszcza w łagodzeniu objawów przeziębienia. Używano ją też do przemywania ran i pielęgnacji zmęczonych, opuchniętych kończyn i stóp. Obecne w niej substancje działają przeciwzapalnie, wykrztuśnie i ochronnie na podrażnioną błonę śluzową gardła. Przyspieszają też regenerację naskórka.

Roślina występuje niemal w całej Europie. Porasta również północną i środkową Azję. Znajdziemy ją na łąkach, pastwiskach, miedzach i wzgórzach. Dobrze czuje się w towarzystwie koniczyny, lucerny i lnu. Rośnie na glebach lekkich, gliniasto-piaszczystych i przewiewnych. Niestety, powszechne stosowanie pestycydów sprawia, że naturalne zasoby tej rośliny maleją.

• Sok z liści ziela wzmacnia odporność.
• Roślina jest też składnikiem cukierków o działaniu przeciwkaszlowym.
• Łagodzi bóle w klatce piersiowej związane z kaszlem.
• Babka lancetowata do picia ma też pomagać w astmie i chorobach górnych dróg oddechowych.
• Młode liście można też dodawać do sałatek. Jest cennym źródłem witamin i soli mineralnych.
• Susz dodaje się też do ziołowych herbat.
• Roślina jest też bardzo dobrym składnikiem paszowym zwierząt hodowlanych.
• Znalazła też zastosowanie w kosmetyce i poleca się ją jako dodatek do kosmetyków przeznaczonych do cery problematycznej.

Lawenda

Jednym z najbardziej popularnych gatunków jest lawenda wąskolistna (lavandula angustifolia), zwana też lekarską. Pochodzi z basenu Morza Śródziemnego i z powodzeniem znosi zimy w naszym klimacie. Jej pędy są dość giętkie, zielone, liście wąskolistne lub lancetowate pokryte gęstym kutnerem w kolorze srebrnym.

Roślina osiąga rozmiary od 50 do 100 cm wysokości. Latem pojawiają się kwiaty, osadzone po 3-5 w pachwinach liści. Mają one kolor fioletowy lub różowy, które pięknie pachną.  Zdarza się, że lawenda kwitnie powtórnie na jesień.

Wydziela silne olejki eteryczne, które wpływają kojąco na układ nerwowy. Uspokajają organizm, zmniejszają stres i napięcie nerwowe, pomagają w problemach z zasypianiem. Jej uprawa przyciąga owady, zwłaszcza motyle i pszczoły (jest to zresztą roślina silnie miododajna).

Kąpiele w olejku lawendowym osłabiają bóle reumatyczne i dają ukojenie przy walce z zapaleniem pęcherza. Olejek lawendowy ma działanie przeciwbólowe i antyseptyczne. Jest pomocny przy zapaleniu oskrzeli, gardła czy zatok. Pobudza układ odpornościowy i rozszerza naczynia krwionośne.

Czarny bez

Czarny bez (Sambucus nigra) należy do rodziny przewiertniowatych i znany jest też pod nazwami bzowina, bez apteczny, hyćka czy holunder. Rośnie w lasach i zaroślach, ale też w przydomowych ogródkach. Surowcem zielarskim są liście, kwiaty, owoce, a także kora i korzeń, a surowcem użytkowym: liście, kwiaty i owoce. Wykazują działanie:

• przeciwwirusowe (owoce czarnego bzu),
• przeciwbakteryjne (zwłaszcza wobec bakterii wywołujących infekcje górnych dróg oddechowych, ale też hamują też wzrost bakterii Helicobacter pylori, która odpowiada m.in. z powstanie wrzodów żołądka),
• antyoksydacyjne (uszczelnia naczynia krwionośne),
• przeciwzapalne i immunomodulujące (wyciąg z owoców czarnego bzu zwiększa produkcję cytokin przeciwzapalnych),
• napotne i wykrztuśne.

Syrop z kwiatów czarnego bzu wzmacnia odporność, łagodzi pierwsze objawy przeziębienia i grypy, a także uszczelnia i wzmacnia naczynia krwionośne. Z kolei owoc czarnego bzu (pestkowce o kulistym kształcie) to bardzo cenne źródło witaminy C. Wspiera pracę górnych dróg oddechowych i łagodzi stany zapalne żołądka i jelit.

Bluszczyk kurdybanek

Bluszczyk kurdybanek to roślina wieloletnia, którą spotkać można na przydrożach i w zaroślach, ale sadzi się ją też na skalniakach. Jest też uważana za pospolity chwast ogrodowy na ziemiach próchniczych, choć jeszcze kilka dziesięcioleci wstecz było to jedno z najcenniejszych ziół leczniczych i przyprawowych.

Bluszczyku kurdybanka używano na różne dolegliwości, m.in.:

• by pobudzić trawienie (stymuluje wydzielanie żółci oraz soków trawiennych, a także wspiera pracę wątroby),
• wspomagająco przy nieżytach oskrzeli, kaszlu, astmie,
• zewnętrznie na problemy skórne (rany, wrzody, trądzik),
• w leczeniu dny moczanowej (podagry),
• w procesie oczyszczania i odtruwania wątroby (zawiera składniki chroniące miąższ wątroby przed toksynami).

Bluszczyk ceniono też w kuchni. Roślinę dodawano do wielu potraw, m.in. zup (zwłaszcza rosołu), ale też dań ziemniaczanych i mięsnych. W połączeniu ze szczypiorkiem i koperkiem stanowi dobry dodatek do twarogu.

Mniszek lekarski

Choć uważany uważany jest za pospolity chwast i tępiony przez ogrodników, to prawdziwa skarbnica zdrowia! Rośnie na nieużytkach,  poboczach dróg, łąkach czy trawnikach. Zawiera substancje aktywne, głównie należące do fenoli i terpenów. Towarzyszą im węglowodany, białka, nienasycone kwasy tłuszczowe, witaminy oraz minerały.

Mniszek lekarski znalazł zastosowanie w ziołolecznictwie, kuchni, ale też w ogrodnictwie. Wśród podpowiedzi, jak zwalczać mszyce, znajdziemy m.in. przepis na naturalny preparat z mniszka lekarskiego (ok. 400 g świeżych liści zalać 10 l wody i użyć po 3 godzinach).

Dawniej mniszek polecano w leczeniu chorób wątroby i śledziony. Obecne w roślinie składniki wspomagają też zwalczanie drobnoustrojów. Radzą sobie z wieloma bakteriami i grzybami, wzmacniają też układ immunologiczny. Działają przeciwzapalnie. Wykazują też zdolność hamowania wzrostu komórek nowotworowych (ekstrakt z korzeni hamował wzrost liczny komórek raka piersi, natomiast ekstrakt z liści hamował inwazję komórek raka prostaty).

W naszym serwisie znajdziesz podpowiedzi, jak zrobić syrop z mniszka lekarskiego.

Wrotycz

Wrotycz pospolity (łac.  Tanacetum vulgare L.) to bylina należąca do rodziny astrowatych. Rośnie na nizinach wzdłuż poboczy dróg, na brzegach rzek, lasów i zarośli, ale też na ścieżkach, gruzowiskach, w dolinach potoków i na łąkach. Jest mrozoodporna. Kwitnie od czerwca do końca sierpnia.

Roślinę stosowano jako środek leczniczy w zaburzeniach żołądkowych, niestrawności, wzdęciach i wrzodach żołądka. Wykorzystywano ją też do zwalczania robaków obłych w układzie pokarmowym (glisty i owsiki). Przynosiła ulgę przy naciągnięciu ścięgien i bólach reumatycznych. Pomagała też przy chorobach pasożytniczych (np. nużeniec, wszawica, świerzb).

Wrotycz ma bardzo intensywny zapach. Bywa wykorzystywany jako naturalny środek (repelent) odstraszający owady, np. komary.

Zawiera tujon – organiczny związek chemiczny należący do terpenów – który przyjmowany w większych dawkach odpowiada za wzmożoną czynność kory mózgowej, co objawia się niepokojem ruchowym i drażliwością. W przypadku zatrucia pojawiają się psychoza i stany podniecenia.

Kolendra

Kolendra znalazła zastosowanie głównie w kuchni, ale posiada też właściwości zdrowotne. Zawiera przeciwutleniacz, który zapobiega wchłanianiu się tłuszczów zwierzęcych.

Badania dowiodły, że kolendra pomaga we wszelkiego rodzaju dolegliwościach żołądkowych – w niestrawności, wzdęciach i  biegunce. Słaba herbatka z kolendry może być stosowana na kolki u dzieci w wieku poniżej 2 lat (jest bezpieczna dla niemowląt). Uśmierza też ból.

Nasiona kolendry mają łagodny, ciepły i słodkawy smak, z delikatną nutką skórki pomarańczowej. Liście doskonale komponują się z wieloma ostrymi potrawami z Indii, Meksyku i Bliskiego Wschodu. Nam kolendra kojarzy się przede wszystkim z guacamole, bo bez niej ta potrawa nie istnieje.

Szczypiorek

Szczypiorek jest popularnym składnikiem kuchni europejskiej ze względu na delikatny smak. Świetnie sprawdza się do kanapek, ale też dobrze uzupełnia smak innych dań. Zawiera spore ilości witaminy C. Jest też cennym źródłem witamin z grupy B (w tym kwasu foliowego) oraz witaminy A.

W szczypiorku ukrytych jest też sporo innych korzystnych dla zdrowia składników: olejek lotny ze związkami siarki (który odpowiada za specyficzny zapach szczypiorku), duża ilość sodu, łatwo przyswajalny magnez, fosfor i wapń oraz potas. Roślina wyróżnia się także dużą zawartością żelaza. Pod tym względem szczypiorek znajduje się na drugim miejscu wśród warzyw i owoców (po szpinaku). Roślina ma też dużą aktywność antyoksydacyjną.

Działa jak naturalny bakteriostatyk (hamuje rozwój chorobotwórczych mikroorganizmów). Ułatwia też trawienie  i obniża ciśnienie krwi.

Majeranek

Znana przyprawa w postaci suszonej lub świeżej. Majeranek jest zazwyczaj używany w kuchni europejskiej. Dodaje się go do sosów rybnych, małży, owoców morza, sosów na bazie masła i pomidorów, sałatek, octu, sosów grzybowych i do bakłażana.

Przyprawa jest cennym środkiem leczniczym.

Ziele majeranku posiada działanie żółciopędne, wiatropędne oraz przeciwwirusowe. Napar z ziela spożywany po obfitych i tłustych posiłkach ułatwia ich trawienie oraz likwiduje uczucie ciężkości i przejedzenia

– mówi dr n. farm. Marek Ellnain, autor książek „Konfekty, morselki, syropy i inne zdrowe łakocie z serwantki farmaceuty” oraz “Nalewki z piwniczki farmaceuty“.

W majeranku znajdziemy m.in. magnez, który reguluje czynność nerwów i mięśni, a także potas, żelazo i cynk. Stanowi też dobre źródło witaminy A i witaminy C. Olejek majerankowy wykazuje właściwości antybakteryjne w stosunku do bakterii gram-dodatnich (Staphylococcus ureus) i słabiej gram-ujemnych (Escherica coli). Przyprawa bywa stosowana pomocniczo przy biegunkach.

W Niemczech majeranek nazywany jest „kiełbasianym ziołem” i jest używany wraz tymiankiem i innymi przyprawami w różnych rodzajach kiełbas. Zazwyczaj dodaje się go na końcu gotowania, aby zachować jego delikatny smak. Pasuje do warzyw, m.in. kapusty, ziemniaków i fasoli. Nasiona tego zioła są używane do aromatyzowania słodyczy i produktów mięsnych.

Bazylia

Aromat bazylii sprawia, że jest ona idealnym uzupełnieniem pomidorów, stąd często jest określana jako „zioło pomidorowe”. Stanowi doskonały dodatek do bakłażana, cukinii i szpinaku. Dodając bazylię w ciągu ostatnich 30 min gotowania, poprawiamy smak zup przygotowywanych z roślin strączkowych (grochu, soczewicy).

Bazylia ma działanie łagodzące, wzmacniające układ pokarmowy, pobudza też apetyt i przyśpiesza procesy trawienne. Ma działanie rozkurczowe i wiatropędne, zapobiega też wzdęciom.

Tymianek

Tymianek charakteryzuje się ostrym, ciepłym, pikantnym i przyjemnym aromatem. Jego smak jest ostry i odświeżający oddech, do czego przyczynia się obecność lotnego olejku, tymolu.

Ma działanie rozgrzewające. Pobudza też wydzielanie się śluzu w płucach. Jest pomocny przy zaparciach. Zapobiega zakażeniom bakteryjnym, grzybiczym i wirusowym. Oba jego składniki – tymol i karwakrol – działają rozluźniająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego.

Tymianek wykazuje silne działanie wykrztuśne, stąd warto po niego sięgać przy pierwszych objawach przeziębienia przebiegających z kaszlem i katarem. Ułatwia „odkasływanie”, działa też odkażająco i przeciwbakteryjnie. Jego działanie uzupełnia podbiał, łagodząc objawy chrypki i zapalenia gardła.

Nie bez powodu tymianek (ziele) oraz olejek tymiankowy znajdują się w składzie wielu preparatów stosowanych do inhalacji w syropach, kroplach i tabletkach przeciwkaszlowych. Stosuje się je w leczeniu przewlekłych nieżytów gardła i krtani, suchego, uporczywego kaszlu i chrypki.

Pokrzywa

Posiada wiele substancji czynnych takich jak kwasy organiczne, witaminy C, K, B2. Zawiera również sole mineralne, co w praktyce oznacza, że można nią uzupełniać nieznaczne braki minerałów.

→ Zobacz, jak zrobić zupę szparagową z pokrzywą [przepis]

Pokrzywa, zwłaszcza młoda, idealnie nadaje się jako składnik wiosennych sałatek i zielonych koktajli (w smaku przypominają szpinak). Młode listki można również udusić na maśle z dodatkiem ulubionych przypraw m.in. czosnku, odrobiny cebuli i ziół. Dodaje się je także do farszów mięsnych, twarogu oraz innych potraw. W naszym serwisie znajdziecie przepis na naleśniki pokrzywowe z pieczarkami i tymiankiem.

Picie herbaty z pokrzywą wpływa szczególnie dobrze na osoby osłabione, starsze oraz małe dzieci. Poleca się ją w łagodnych stanach zapalnych pęcherza lub przewodu pokarmowego, kamicy moczowej oraz nieżycie żołądka i jelit.

Dziurawiec

Dziurawiec zwyczajny to dość popularna roślina, która rośnie na suchych łąkach, ugorach, przy skrajach lasów. Współczesne ziołolecznictwo potwierdziło wielostronne działanie dziurawca używanego w postaci naparów, wyciągów, mieszanek i preparatów ziołowych. Posiada właściwości antybiotyczne i działa przeciwbiegunkowo.

Roślinę stosowano w leczeniu ran i owrzodzeń oraz przy zaburzeniach przemiany materii. Znano również jej działanie uspokajające i poprawiające nastrój.

Ziele dziurawca zawiera również, olejki eteryczne, żywice, kwasy organiczne, pektyny, cholinę, sole mineralne, cukry, witaminy A i C. Działa rozkurczająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dróg żółciowych i naczyń krwionośnych oraz posiada właściwości przeciwbakteryjne, zarówno po podaniu doustnym, jak i zewnętrznie na skórę.

Kwiat lipy

Kwiat lipy to ceniony od dawna naturalny sposób na gorączkę i przeziębienie. Pomaga wyleczyć anginę, grypę, zapalenie gardła czy oskrzeli. Często stosowany w celu złagodzenia nieprzyjemnych dolegliwości żołądkowych. Działa ściągająco na błony śluzowe przewodu pokarmowego i przeciwdziała biegunkom. Herbata polecana jest także na zgagę.

Szałwia

Szałwia to mocno rozgałęziona roślina, posiadająca silny zapach przypominający aromat kamfory. Surowcem zielarskim szałwii są liście, w których znajdziemy olejki lotne (posiadające cyneol, pimen, tujon i kamforę), jak również garbniki, witaminę B1 i kwas nikotynowy.

Działa przeciwzapalnie i antyseptycznie, obniża poziom cukru we krwi oraz pobudza wydzielanie soku żołądkowego, łagodzi bóle brzucha i wzdęcia, wzmaga perystaltykę jelit.

→ Przeczytaj również: Picie szałwii: na co pomaga?

Ziołowe Smaki

Szukasz przepisów na wykorzystanie ziół w kuchni? Z pomocą przyjdzie Ci wyjątkowa publikacja Katarzyny Kosmali. Autorka zgromadziła wiele receptur na potrawy, każdy z przepisów zawiera dodatek łatwo dostępnego zioła. Sprawdź: Ziołowe smaki