Cynk stał się ostatnio niezwykle popularnym suplementem. Zdaniem niektórych jego przyjmowanie może ochronić nas przed koronawirusem, a w przypadku zakażenia, pozwala szybko wrócić do zdrowia. Jak bardzo jest to szkodliwa teza? Jaką rolę w organizmie spełnia cynk? I jakie są objawy niedoboru cynku? Przeczytajcie.
Cynk jako czysty metal wyizolowano w 1746 r. w Niemczech. Dokonał tego Andreas Marggraf, niemiecki chemik, któremu zawdzięczamy również opracowanie metody wydzielania cukru z buraków. Badania przeprowadzone w XX wieku potwierdziły, że cynk odgrywa znaczącą rolę w przebiegu procesów fizjologicznych, a jego niedobór wiąże się z wieloma problemami zdrowotnymi.
Cynk a funkcjonowanie organizmu
Cynk wpływa na prawidłowe funkcjonowanie skóry i błon śluzowych oraz syntezę białek, hormonów i krwinek czerwonych. Jest obecny w blisko 300 różnych enzymach, m.in. biorących udział w metabolizmie kostnym. Ma też niebagatelny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego. Bierze udział w produkcji i aktywności limfocytów i limfocytów T.
Jest też bardzo silnym antyoksydantem, a także modulatorem przekaźnictwa synaptycznego (jony cynku umiejscowione są w obrębie zakończeń presynaptycznych neuronów w mózgu). Wpływa na pamięć i koncentracje. Jego odpowiedni poziom zapewnia zdrowy wygląd skóry, włosów i paznokci. Reguluje metabolizm witaminy A.
Cynk to ponadto pierwiastek, o którym powinni pamiętać mężczyźni chcący mieć potomstwo. Bierze on bowiem udział w procesie spermatogenezy. Wpływa na prawidłową budowę i liczbę plemników. U kobiet reguluje cykl miesiączkowy.
Cynk do organizmu jest dostarczany głównie drogą pokarmową. Znajduje się w produktach pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Jego dobrym źródłem są
- ostrygi,
- mięso,
- podroby (np. wątróbka),
- ryby,
- orzechy,
- jajka,
- rośliny strączkowe,
- pełnoziarniste przetwory zbożowe,
- kasza gryczana,
- pestki dyni
- nasiona słonecznika.
Wchłanianie tego pierwiastka ma miejsce w jelicie cienkim (w mniejszym stopniu w jelicie grubym i żołądku).
Współczesny styl życia może jednak prowadzić do problemów z przyswajaniem cynku. Wpływ na ten proces ma m.in. stres, ciężka praca fizyczna, źle zbilansowana dieta, zanieczyszczenie środowiska, wysokie spożycie wapnia i żelaza czy niskie spożycie białka. Przyswajanie cynku ograniczają też fityniany.
Zapotrzebowanie
Człowiek potrzebuje dostarczyć organizmowi kilka-kilkanaście miligramów cynku dziennie, by pokryć jego dzienne zapotrzebowanie. To niewiele, jednak, o czym pisaliśmy wcześniej, jest to dość kapryśmy mikroelement i mimo zapewnienia odpowiedniej porcji cynku, bywa słabo przyswajany.
Z czasem może to prowadzić do niedoboru cynku. Najbardziej narażone są osoby z chorobami przewodu pokarmowego, przewlekłymi chorobami nerek lub wątroby, cukrzycą, zespołem złego wchłaniania. Szczególną czujność powinni zachować weganie i wegetarianie (najlepszą przyswajalnością charakteryzuje się cynk zawarty w produktach zwierzęcych).
Średnie dzienne zapotrzebowanie na cynk wynosi:
- 0–6 miesięcy – 2 mg
- 7–12 miesięcy – 3 mg
- 1–3 lata – 3 mg
- 4–8 lat – 5 mg
- 9–13 lat – 8 mg
- 14–18 lat – 11 mg (chłopcy) i 9 mg (dziewczynki)
- dorośli – 11 mg (mężczyźni) i 8 mg (kobiety)
- kobiety w ciąży – 11 mg
- mamy karmiące piersią – 12 mg
Źródło danych: Ana Krysiewicz, „Naturalna odporność”, Warszawa 2021, s. 219
Cynk. Objawy niedoboru
Objawem niedoboru cynku mogą być: brak apetytu, podatność na infekcje oraz opóźnienie wzrostu. W skrajnych sytuacjach dochodzi do zaniku grasicy, co powoduje zakłócenie rozwoju limfocytów.
Niedobór cynku może prowadzić do opóźnienia rozwoju organów płciowych, obniżenia odporności oraz wolnego gojenia się ran i wypadania włosów. Zbyt niskie spożycie tego pierwiastka może też doprowadzić do depresji oraz zmian nowotworowych
– wymienia Ewelina Skurska, dietetyk. I dodaje:
Samodzielne stosowanie suplemetntacji, bez stwierdzonego niedoboru i bez konsultacji z lekarzem, może doprowadzić do występowania działań niepożądanych w wyniku jego nadużywania (także niebezpiecznych interakcji z innymi stosowanymi preparatami i żywnością). Ilości cynku, które są zawarte w produktach żywnościowych, nie prowadzą do przekroczenia norm jego spożycia.
Uwaga: samodzielna suplementacja, zwłaszcza u dzieci, nie jest wskazana. W pierwszej kolejności warto porozmawiać z lekarzem lub wykonać badanie poziomu tego pierwiastka (koszt ok. 70 zł).
Przedawkowanie cynku
Zbyt duża ilość cynku w organizmie szkodzi. Pierwiastek odkłada się w nerkach i wątrobie. Może też powodować niedokrwistość.
Do zatrucia cynkiem może dojść podczas jego nadmiernej suplementacji, spożywania warzyw i owoców opryskiwanych preparatami cynkowymi lub produktów przechowywanych w pojemnikach z tego metalu. Ostre objawy zatrucia cynkiem obejmują m.in.: bóle żołądka, nudności, biegunkę, gorączkę, dreszcze, a nawet nadmierne ślinienie. Z kolei przy długotrwałym narażeniu na zbyt wysoki jego poziom w organizmie obserwuje się obniżenie odporności, nadmierną potliwość oraz zaburzenia słuchu i pamięci
– ostrzega Ewelina Skurska.
Warto mieć na uwadze, że nie tylko nadmierna suplementacja, ale też narażenie zawodowe mogą spowodować problemy związane z przedawkowaniem. Tu szczególną czujność muszą zachować osoby pracujące przy produkcji stopów, świec dymnych i procesów galwanicznych. Nadmiar cynku może być też spowodowany spożywaniem produktów przechowywanych w cynkowych naczyniach lub spryskanych nawozami cynkowymi.
Czy wiesz, że…
Gorączka cynkowa pojawia się u osób, które narażone są na wdychanie toksycznego dymu tlenku cynku. Jej objawy przypominają grypę. Pojawiają się: kaszel, gorączka i dreszcze, bóle mięśniowe i bóle głowy. Chory może też czuć w ustach słodki lub metaliczny posmak.
Bibliografia
Kabata-Pendias A, Pendias H., Biogeochemia pierwiastków śladowych, PWN, wyd. II, Warszawa 1999.
Puzanowska-Tarasiewicz H., Kuźmicka L., Tarasiewicz M.: Funkcje biologiczne wybranych pierwiastków. III. Cynk – składnik i aktywator enzymów. Pol. Merk. Lek. 2009, 27(161): 419–422.
Schlegel-Zawadzka M.: Cynk-aspekty zdrowotne i lecznicze, przyczyny i objawy niedoborów. Farm. Pol. 2002, 58(10): 452–459.
Szcześniak Maria, Grimling Bożena, Meler Jan, Cynk – pierwiastek zdrowia