Mniszek lekarski uważany za pospolity chwast i tępiony przez ogrodników to prawdziwa skarbnica zdrowia! Właśnie teraz, w maju, warto pozyskiwać ten surowiec i przygotować z niego leczniczy syrop.
Mniszek lekarski – (nie)pospolity chwast
Mniszek lekarski (Taraxacum officinale) to szeroko rozpowszechniona bylina z rodziny Asteraceae. Rośnie na obszarach północnej i zachodniej Europy, północno-zachodniej Syberii, w Islandii, na Grenlandii oraz we wschodniej Kanadzie. Dla wielu z nas to zwykły chwast, który usuwamy podczas robienia porządków w ogrodzie. Spotkać go można na nieużytkach, poboczach dróg, łąkach czy trawnikach. W rzeczywistości jednak to niezwykle cenna roślina lecznicza, której działanie potwierdzają liczne badania naukowe.
W mniszku lekarskim znaleźć można substancje aktywne, głownie należące do fenoli i terpenów. Towarzyszą im węglowodany, białka, nienasycone kwasy tłuszczowe, witaminy oraz minerały.
Mniszek lekarski lekiem na wiele dolegliwości
Mniszek lekarski zaczęto stosować w medycynie naturalnej na przełomie X i XI wieku. Stosowano ją w leczeniu chorób wątroby i śledziony. Dużo uwagi w swoich badaniach poświecił tej roślinie lekarz Leonhard Fuchs, żyjący w XVI wieku jeden z czwórki ojców niemieckiej botaniki. Opisał on zastosowanie mniszka lekarskiego w terapii dny moczanowej, zapalenia pęcherza, biegunki oraz schorzeń układu pokarmowego. Z kolei żyjący w Ameryce Północnej Indianie z rośliny tej wytwarzali napar, wspomagający leczenie zgagi i niestrawności.
Mniszek lekarski znany jest też w medycynie chińskiej, gdzie jest składnikiem mieszanek wzmacniających odporność.
Właściwości mniszka lekarskiego
Gdy pozna się właściwości mniszka lekarskiego, trudno już patrzy się na tę roślinę przez pryzmat chwastów. Staje się ona cennym surowcem leczniczym, który w naszej szerokości geograficznej jest na wyciągnięcie ręki.
Składniki obecne w mniszku lekarskim odpowiadają za jego cenne właściwości przeciwutleniające. Wykazano, że napar z liści mniszka lekarskiego znacząco hamuje tworzenie wolnych rodników tlenowych (zaraz po zielonej i czarnej herbacie).
Badania dowodzą ponadto, że mniszek lekarski wykazuje działanie hepatoprotekcyjnie (chroni komórki wątroby przed uszkodzeniem i pobudza je do odbudowy i regeneracji). Jego regularne spożywanie w postaci naparów zmniejsza ryzyko zachorowania na choroby miąższu wątroby.
Potwierdzono również, że ekstrakty z liści mniszka lekarskiego wpływają na obniżenie poziomu bilirubiny, ALT, AST, fosfatazy zasadowej (ALP), cholesterolu, trójglicerydów, frakcji lipoprotein o małej gęstości (LDL) i frakcji lipoprotein o bardzo małej gęstości (VLDL).
Obecne w mniszku lekarskim składniki wspomagają też zwalczanie drobnoustrojów. Radzą sobie z wieloma bakteriami i grzybami, wzmacniają też układ immunologiczny. Działają przeciwzapalnie.
Badania wykazują ponadto, że mniszek lekarski ma zdolność hamowania wzrostu komórek nowotworowych (ekstrakt z korzeni hamował wzrost liczny komórek raka piersi, natomiast ekstrakt z liści hamował inwazję komórek raka prostaty).
Udowodniono, że mniszek lekarski może łagodzić skutki chemioterapii i wzmocnić osłabiony chorobą i terapią układ odpornościowy.
Jednym ze skutecznych środków stosowanych w chemioterapii jest doksorubicyna, jednak jej zastosowanie wywołuje wiele skutków ubocznych, takich jak kardiotoksyczność, utrata włosów i ból gardła. Ponadto doksorubicyna wpływa na układ odpornościowy poprzez zmniejszenie ekspresji interleukin α, interferonu γ, komórek NK i proliferację limfocytów. Kasianningsih i in. (2011) zbadali wpływ etanolowego ekstraktu z liści Taraxacum officinale na komórki układu odpornościowego szczurów, którym jednocześnie podawano doksorubicynę. Ekstrakt z mniszka lekarskiego podawany szczurom w różnych stężeniach (500 mg/kg, 1000 mg/kg) wpłynął na wzrost liczby komórek odpornościowych, przy jednoczesnym stosowaniu doksorubicyny. Surowiec wykazuje zatem działanie immunosupresyjne, co potwierdza jego zdolność pobudzenia funkcji układu odpornościowego. Ekstrakt z mniszka lekarskiego w dawce 500 mg/kg lepiej hamował skutki uboczne doksorubicyny
– przekonują Bernadetta Lis i Dorota Grabek-Lejko w artykule „Mniszek lekarski (Taraxacum officinale) – potencjalne właściwości prozdrowotne”.
Mniszek lekarski w kuchni
Mniszek lekarski ma wiele walorów kulinarnych. To cenny chwast jadalny, który może być spożywany na surowo, po obróbce termicznej oraz w formie syropu lub soku. W Francji kwiaty tej roślinny często wykorzystuje się w czasie przygotowywania sałatek. Są też stosowane jako dodatek aromatyzujący do napojów, serów i słodyczy.
Z prażonych korzeni mniszka produkuje się zdrowe substytuty kawy i herbaty. Suszone liście mniszka stanowią częsty dodatek mieszanek ziołowych wspomagających trawienie.
Pozyskiwanie mniszka lekarskiego
Jeszcze do niedawna mniszek pospolity zbierany był z pól i nieużytków. Rosnące zainteresowanie tą rośliną sprawiło, że zaistniała potrzeba na powstanie dużych plantacji. Wiele z nich funkcjonuje we Francji i Niemczech, choć i w Polsce z roku na rok pojawia się ich coraz więcej.
Uprawa mniszka lekarskiego jest stosunkowo łatwa. Roślina nie jest wymagająca. Do wzrostu potrzebuje dużo słońca.
Liście i kwiaty zbiera się wiosną, gdy są najmłodsze (wtedy też mają najwięcej cennych substancji prozdrowotnych). Z kolei zbiór korzeni przypada na późną jesień. Zebrany surowiec najczęściej jest suszony, najlepiej w sposób naturalny (w przewiewnym i zacienionym pokoju).
Przepis na syrop z mniszka lekarskiego
Zbierz 350 kwiatów mniszka lekarskiego. Rozłóż je cienko na kilka godzin na płótnie, by wyszły czarne robaki. Włóż kwiaty do garnka i zalej 1,5 l wody. Podgrzej powoli, aż płyn zacznie wrzeć. Gotuj na małym ogniu przez 0,5 h, następnie przecedź, solidnie odciśnij. Dodaj 1,5 kg cukru oraz wyciśnięty sok z jednej cytryny. Ponownie ustaw na ogniu i gotuj wolno na małym ogniu kolejne 2 h. Co pewien sprawdzaj konsystencję syropu. Nie może być ani za gęsty, ani za rzadki, bo wtedy może skwaśnieć. Syrop zlej do słoików i odstaw w ciemne, suche miejsce.
Przepis pochodzi z książki „100 naturalnych sposobów na przeziębienie, kaszel i gorączkę”, która ukazała się nakładem Wydawnictwa Gaj w serii „Zdrowi z natury”.
