Wrotycz to popularna w naszym kraju roślina o drobnych, żółtych kwiatach. Od wieków stosowana była w ludowej medycynie, a obecnie w ziołolecznictwie. I choć nie można odmówić jej wielu prozdrowotnych właściwości, nadal budzi sporo kontrowersji.
Wrotycz. Gdzie go znajdziemy?
Wrotycz pospolity jest w Polsce… bardzo pospolity. Rośnie na ścieżkach, gruzowiskach, w dolinach potoków i na łąkach. Sprzyja mu ciepłe lato oraz niezbyt sucha, bogata
w składniki odżywcze i w próchnicę gleba. Kwitnie od czerwca do września.
Kwiaty wrotyczu przypominają kształtem okrągłe, lekko wypukłe guziki. Są na tyle ładne i dobrze się prezentują, że stanowią dodatek do jesiennych bukietów. Warto dodać zresztą, że łacińska nazwa wrotyczu pochodzi od greckiego słowa „athanasia”, które oznacza „nieśmiertelny”, bo wrotycz w czasie wegetacji zawsze sprawia wrażenie rośliny żywej, a nie uschniętej.
Tujon. Co to jest?
Wrotycz pospolity zawiera olejki eteryczne m.in. kamforę, borneol i tujon. I to on właśnie winny jest spychaniu rośliny na margines. Jest to organiczny związek chemiczny o dużej toksyczności. Przyjmowany w większych dawkach odpowiada za wzmożoną czynność kory mózgowej, co objawia się niepokojem ruchowym i drażliwością. W przypadku zatrucia pojawiają się psychoza i stany podniecenia.
Co ciekawe, tujon obecny jest też w piołunie i szałwii lekarskiej. Jest to jednak neurotoksyna, która może spowodować nieodwracalne skutki: paraliż, niewydolność oddechową, uszkodzenia wątroby i nerek.
Wrotycz: trujący czy nie?
Dziś, kiedy wiemy, że wrotycz łatwo przedawkować, czego konsekwencje mogą być bardzo poważne, nie stosuje się tej rośliny wewnętrznie.
Olejek wrotyczowy jest olejkiem eterycznym, który jest toksyczny dla ludzi, a także dla drobnych bakterii. Chroni m.in. przed chorobami skóry wywołanymi przez grzyby, ale należy go stosować w małych dawkach (mniej niż pół łyżeczki!).
Liście i kwiaty wrotyczu można stosować, ale bardzo oszczędnie do aromatyzowania
lemoniady, herbaty, deserów lub zielonych koktajli. Bezpieczna dawka to trzy kwiaty, o ile są rzadko stosowane.
Wrotycz jest bezwzględnie zakazany w ciąży (ma właściwości poronne).
Wrotycz w ziołolecznictwie
Wrotycz pospolity jest bardzo silnym, ale też skutecznym ziołem leczniczym, jednak
niewłaściwa dawka może szybko doprowadzić do zatrucia.
W dawnej medycynie ludowej wrotycz pospolity był uważany za dobre (?) lekarstwo na wszy, pchły i komary.
Współcześnie medycyna naturalna zaleca stosowanie pasty z rozgniecionych świeżych liści i kwiatów wrotyczu z odrobiną wody w formie zewnętrznych okładów na bóle stawów, przy nadwyrężeniach i żylakach.
W podobnej formie można też stosować wyciąg alkoholowy z wrotyczu, ale – co bardzo ważne – go również stosuje się wyłącznie zewnętrznie. Taką nalewkę (przeciw reumatyzmowi, egzemom) należy wcierać w bolące miejsca 2-3 razy dziennie. Nalewkę przygotowuje się w proporcji 1:4, czyli 100 g ziela zalewa się 400 g alkoholu 70%, po kilku dniach macerowania odsącza się i jest gotowa do użycia.
Stosowanie wrotyczu. Czy jest bezpieczne?
Wrotycz jest obecnie stosowany jako roślina ozdobna w ogrodach i parkach. Jeszcze niedawno był sprzymierzeńcem rolników. Sadzono go na obrzeżach pól ziemniaczanych, gdyż olejki eteryczne ograniczały pojawienie się stonki ziemniaczanej, mszyc i chrząszczy malinowych.
W przydomowych ogródkach zagrożone rośliny można spryskać płynem ze 100 g liści i kwiatów wrotyczu oraz 1 l wody.
Niekiedy ususzony wrotycz wieszano w stajniach i oborach, by odstraszyć owady. Robiono to w taki sposób, by zwierzęta nie miały z rośliną kontaktu, bo dla nich jest ona równie toksyczna co dla ludzi.
Wykorzystywano też wrotycz jako składnik mieszanek ziołowych, które palono, aby w mieszkaniu odstraszyć komary.
Ze względu na zawartość szkodliwych substancji zaleca się bardzo dużą ostrożność podczas przyjmowania preparatów z wrotyczu. Najbardziej toksyczne są wyciągi alkoholowe lub przyjmowanie zmielonego surowca.
Formą, która zawiera najmniej tujonu, jest napar. Woda nie jest dla niego najlepszym rozpuszczalnikiem, przez co nie przechodzi w dużej ilości do roztworu.
Jako ciekawostkę dodam fakt, że do czasu odkrycia tujonu we wrotyczu na Wyspach Brytyjskich pieczono placek wielkanocny z wrotyczem. Dawniej wypiek ten miał znaczenie kulturowe, bo wierzono, że ciasto daje nową siłę i płodność. Z tego tez powodu wokół ciasta odbywały się tańce na boso, bo to miało zapewnić pomyślność rozwoju rodziny. Ciasto wrotyczowe było również uważane za symbol wypędzania demonów.
Wrotycz stosowano też jako roślinę barwiącą, gdyż główki kwiatowe wrotyczu pospolitego wraz z ałunem mordanowym dają ciemnożółty kolor.
