O prawidłowym wykorzystaniu poszczególnych części roślin jako składników leku decyduje właściwe przetworzenie, czyli odpowiednie wysuszenie a także przygotowanie odpowiedniej postaci leku.
Chcąc uzyskać pełnowartościowy surowiec zielarski (liście, kwiaty, korzenie, kłącza, pączki) należy przestrzegać podstawowych zasad zbioru, o których mowa była w artykule Jak zbierać zioła. 4 rzeczy, o których trzeba pamiętać. Kolejnymi czynnikami decydującymi o prawidłowym wykorzystaniu poszczególnych części roślin jako składników leku jest właściwe przetworzenie, czyli odpowiednie wysuszenie a także przygotowanie odpowiedniej postaci leku.
1. Suszenie i przechowywanie surowców zielarskich
Wszystkie surowce należy suszyć rozłożone w cienkich warstwach w temperaturze nie przekraczającej 40° C, w miejscach suchych i przewiewnych oraz nienasłonecznionych. Korzenie przed suszeniem należy wymyć i pokroić na drobniejsze kawałki. Po wysuszeniu zioła należy przechowywać szczelnie zamknięte w ciemnych słojach, pojemnikach, puszkach ceramicznych, drewnianych, blaszanych (związki czynne pod wpływem światła ulegają wysuszeniu). Nie powinno używać się pojemników plastikowych, gdyż olejki eteryczne obecne w niektórych surowcach, wchodzą w reakcje z tworzywem sztucznym. Zioła stosowane do użytku wewnętrznego można przechowywać przez okres dwóch lat. Po tym czasie zaleca się przeznaczyć je do kąpieli.
2. Postacie leków przyrządzanych z surowców roślinnych
Wyciągi wodne – są to nietrwałe postaci leku, przeznaczone do natychmiastowego wykorzystania:
• Napar sporządza się z surowców, których substancje biologicznie czynne są wrażliwe i łatwo ulegają rozkładowi wskutek działania wyższej temperatury. W celu przygotowania naparu, określoną ilość surowca zalewa się określoną ilością wrzącej wody i przez ok. 15 minut naparza pod przykryciem, najlepiej w termosie. Inną zalecaną metodą przygotowania naparu jest ogrzewanie na łaźni wodnej (temperatura poniżej temperatury wrzenia, ale nie niższa niż 90° C) przez 15 minut i pozostawienie na 15 minut pod przykryciem.
• Odwar otrzymuje się przez ogrzewanie surowca lub mieszanki ziołowej z określoną ilością wody i utrzymywanie ich w stanie wrzenia przez 30 minut.
• Macerat otrzymuje się przez zalanie surowca wodą o temperaturze pokojowej i pozostawienie do wytrawienia na 30 minut. Przez ten czas surowiec należy kilkukrotnie przemieszać z wodą. Metoda ta wykorzystywana jest do przyrządzania surowców roślinnych zawierających śluzy np. nasienie lnu (Semen Lini ) lub korzeń prawoślazu (Radix Althaeae).
Wyciągi alkoholowe – preparaty otrzymywane przez wytrawianie suchego surowca roślinnego 70% alkoholem w ściśle określonym stosunku wagowym.
Intrakty – preparaty otrzymywane przez wytrawianie świeżego surowca roślinnego 70% etanolem, po uprzedniej stabilizacji surowca (unieczynnieniu enzymów mogących powodować rozkład substancji czynnych) parami wrzącego alkoholu.
Oprócz wymienionych wyciągów wodnych i alkoholowych, niektóre związki czynne zawarte w roślinach mogą być wytrawiane poprzez zalanie surowca olejem. Zarówno wyciągi wodne, jaki i alkoholowe i olejowe wykorzystywane są do bezpośredniego użycia wewnętrznego i zewnętrznego (okłady, kąpiele), ale też mogą być jednym ze składników maści, emulsji czy złożonych roztworów służących na przykład do wcierania w skórę głowy. W domowym użyciu są to najczęściej preparaty o krótkim terminie ważności ze względu na to, że nie zawierają środków konserwujących, chyba, że zawierają w swym składzie alkohol lub dodatek olejków eterycznych, wówczas ich trwałość zwiększa się.
Opracowała: Joanna Typek, mgr farmacji / fot. stock.chroma
