Zespół jelita nadwrażliwego to schorzenie, które znacząco obniża jakość życia. Rozpoznawane jest często, choć wielu pacjentów nadal nie łączy przykrych objawów z chorobą. A tę można skutecznie leczyć. Podpowiadamy, jaka dieta przy zespole jelita nadwrażliwego złagodzi dolegliwości ze strony układu pokarmowego.
Zespół jelita nadwrażliwego. Co to jest?
Zespół jelita nadwrażliwego (IBS, irritable bowel syndrome) to czynnościowa choroba o przewlekłym charakterze. Rozpoznaje się ją u 11 proc. populacji ogólnej. Częściej diagnozowana jest wśród mieszkańców krajów wysokorozwiniętych.
Dolegliwość może pojawić się w każdym wieku. Najczęściej jednak jej pierwsze objawy występują w trzeciej i czwartej dekadzie życia (dwukrotnie częściej u kobiet).
Zespół jelita drażliwego: objawy
W przypadku tej choroby dominującym objawem jest ból brzucha. Ma on związek z defekacją lub ze zmianą częstości wypróżnień i/lub konsystencji oddawanych stolców. Pojawić się mogą zaparcia lub biegunki. Do tych objawów mogą dołączyć:
- nawracające wzdęcia,
- uczucie parcia w odbycie,
- pilna potrzeba wypróżnienia lub uczucie niepełnego wypróżnienia,
- zmiana liczby oddawanych stolców,
- nieprawidłowe uformowanie i/lub obecność śluzu w stolcu.
Objawy jelita drażliwego występują przewlekle. Bardzo utrudniają codzienne funkcjonowanie i są bardzo obciążające dla systemu opieki zdrowotnej. Wynika to z tego, że pacjenci często zgłaszają się do lekarza, są kierowani na specjalistyczne badania lub wykonuje się u nich wysoce inwazyjne procedury (np. usunięcie pęcherzyka żółciowego).
Do dziś nie udało się w pełni ustalić przyczyny zespołu jelita drażliwego. Wiadomo jednak, że istotnym czynnikiem zapalnym są zaburzenia interakcji jelitowo-mózgowej. W tym kontekście najważniejsze wydają się być zaburzenia mikrobioty jelitowej. Jeśli dojdzie do zachwiania równowagi ilościowej i jakościowej w obrębie mikrobiomu, wówczas nasze zdrowie i samopoczucie może ulec znaczącemu pogorszeniu.
W efekcie nadmiernego rozwoju patogennej mikroflory mogą pojawić się choroby układu pokarmowego, m.in. IBS. W jego rozwoju znaczące jest obniżenie ilości bakterii z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium, a zwiększenie Escherichia coli, Streptoccocus, Clostridium spp. To znacząco zwiększa ryzyko pojawiają się zaburzeń motoryki jelitowej i nadwrażliwości trzewnej.
Zespół jelita drażliwego częściej też występuje u osób, u których stwierdza się zespół rozrostu bakteryjnego (SIBO).
Stres a jelito drażliwe
Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi choroby jest też duży stres. Dzieje się tak dlatego, gdyż nerwy i nadmiar emocji niekorzystnie wpływają na układ pokarmowy. Wystarczy przypomnieć sobie, jak często ze zdenerwowania boli nas brzuch lub musimy biec do toalety.
Ma to związek ze wspomnianym połączniem mózgu z jelitami. Silny stres oddziałuje też na leczenie zespołu jelita drażliwego. Uporczywe objawy wywołują niepokój i dyskomfort psychiczny, co tylko je nasila. Stąd tak ważne jest objęcie chorego pomocą psychologiczną. To ważne również dlatego, gdyż u wielu chorych z IBS rozpoznaje się wysoki poziom lęku, zaburzenia nerwicowe lub objawy depresyjne.
Zespół jelita nadwrażliwego: dieta
Co zatem zrobić, gdy naszym problemem jest nadwrażliwe jelito. Dieta wystarczy? A może potrzeba włączyć leczenie?
Podstawą jest zmiana stylu życia. Ważne jest włączenie do planu dnia aktywności fizycznej, która poprawi przemianę materii. Istotne jest też dbanie o właściwą dawkę snu oraz stosowanie metod walki ze stresem.
Bardzo ważna jest też dieta na nadwrażliwość jelita, która zakłada ograniczenie pokarmów zawierających FODMAP (słabo wchłanialnych, łatwo fermentujących krótkołańcuchowych węglowodanów i polioli, ang. fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols). Trzeba więc rzadziej sięgać po pszenicę, mleko, nabiał, czerwone mięso, jabłka, gruszki, cebulę, czosnek, kapustę, brukselkę, fasolę, brokuły, kalafior, śliwki, kofeinę, sorbitol i ksylitol.
Jeśli zespołowi jelita nadwrażliwego towarzyszy nietolerancja laktozy, konieczne jest ograniczenie spożycia produktów mlecznych. Niekiedy uzasadnione jest stosowanie diety bezmlecznej.
Badania dowodzą też, że w łagodzeniu objawów jelita drażliwego pozytywne efekty dają probiotyki, zwłaszcza Lactobacillus plantarum 299v. Jego regularne przyjmowanie zmniejsza wzdęcia oraz bólu brzucha.
Dieta na zespół jelita nadwrażliwego. Co jeść?
W przypadku zaparć bardzo ważne jest włączenie do jadłospisu produktów bogatych w błonnik pokarmowy. Potrawy warto wzbogacać o siemię lniane lub babkę płesznik. Wskazane jest też spożywanie świeżych warzyw i owoców, suszonych moreli i otrąb.
Kiedy pojawia się biegunka w jadłospisie powinny pojawić się m.in. zupa marchewkowa, purée z dyni, sucharki, biały ryż, rosół, galaretka z soku z czarnych jagód (bez cukru), napar z rumianku lub mięty, jajka na miękko.
Dieta zespołu jelita drażliwego obejmuje też wypijanie odpowiedniej ilości płynów (co najmniej 2 l wody dziennie). Należy też wykluczyć z diety potrawy smażone, ciężkostrawne, wzdymające i ostro przyprawione. Nie ma tu też miejsca słodycze, cukier, syropy i soki owocowe, wysokosłodzone dżemy. Są to produkty, które zawierają węglowodany rafinowane i nasilają procesy fermentacyjne w jelitach.
Bibliografia:
- Adrych K, Zespół jelita drażliwego w świetle najnowszych wytycznych, Forum Medycyny Rodzinnej 2018, tom 12, nr 6, 224–233.
- Adrych K, Rydzewska G, Rozpoznawanie i leczenie zespołu jelita nadwrażliwego w praktyce lekarza rodzinnego, Varia Medica 2020 tom 4, nr 1, 52–59.
- Fudalewicz R, Zespół jelita drażliwego – problem wymagający wielodyscyplinarnego podejścia, Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne 2020;10(4):247–253.
- Nehring P, Mrozikiewicz-Rakowska B, Krasnodębski P, Karnafel W, Zespół jelita drażliwego – nowe spojrzenie na etiopatogenezę, Przegląd Gastroenterologiczny 2011; 6 (1): 17–22.
- Pawlak K, Rudzik R, Lewiński M, Majcher S, Słuczanowska-Głąbowska S, Dieta L-FODMAP w leczeniu zespołu jelita drażliwego, Bromatologia i Chemia Toksykologiczna, L, 2017, 2, 179–183.
- Pietrzak A, Skrzydło-Radomańska B, Mulak A, et al. Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne w zespole jelita nadwrażliwego. Gastroenterology Rev. 2018; 13(4): 167–196.
