Potrawy wigilijne dyktowane są tradycją i zwyczajami. Powinno ich być dwanaście, tyle ile miesięcy w roku i apostołów. A jakich dań nie może zabraknąć na świątecznym stole? Dlaczego warto tę tradycję kultywować? I skąd czerpać przepisy na potrawy wigilijne? Zapraszamy w kulinarną podróż po świątecznym jadłospisie pisanym wielopokoleniowymi obyczajami.
Potrawy wigilijne wczoraj i dziś
Boże Narodzenie to święta szczególne. Dziś patrzymy na nie przez pryzmat prezentów i ozdób świątecznych. Jesteśmy przytłoczeni feerią barw i mrugających światełek, muzyką płynącą z głośników w sklepach i zgiełku w nich panujących. Warto zatem zatrzymać się choć na chwilę i przeżyć je nieco inaczej: jak dawniej.
Być może wówczas przypomni nam się świętowanie z czasu dzieciństwa, kiedy to nie patrzono na Boże Narodzenie przez pryzmat kosztów, wydatków i ciężkiej pracy. Dania na wigilię przygotowywano z produktów tanich i łatwo dostępnych. I choć większość z nich jest szalenie prosta, powiedziałoby się nawet „zwyczajna”, ich magia tkwi właśnie w prostocie.
→ Zobacz przepis na kimchi z czerwonej kapusty
Głównym akcentem kulinarnym polskiego Bożego Narodzenia była i pozostała nadal wieczerza wigilijna
– piszą Maria Lemnis i Henryk Vitry w książce „W staropolskiej kuchni i przy polskim stole”
Jej data jest zawsze taka sama: 24 grudnia, co poprzedza dzień Narodzenia Jezusa. To jednak data umowna, bo nigdzie w Biblii nie pada dokładny dzień narodzin Zbawiciela. Wybrana przed wiekami data nawiązuje do święta pogańskiego, obchodzonego w Cesarstwie Rzymskim, które było związane z kultem Sol Invictus, czyli Słońca Niezwyciężonego. Ma to też swoje uzasadnienie w przyrodzie: zależnie od roku, 21 lub 22 grudnia, ma miejsce przesilenie zimowe. A to oznacza, że dni stają się coraz dłuższe.
Jakie potrawy na wigilię?
Dania wigilijne są dziś różne. Coraz częściej odchodzimy od tradycji lub nieco ją modyfikujemy. Jest jednak pewien kanon i lista tego, co na stole wigilijnym powinno się znaleźć.
→ Zobacz przepis na korzenne ciasto bez pieczenia
Wigilia: lista potraw
- Barszcz wigilijny z uszkami (tradycyjnie na zakwasie, czyli soku z kiszonych buraków)
- Karp pieczony lub karp w galarecie
- Kapusta z grzybami
- Kapusta z grochem
- Pierożki z kapustą i grzybami (albo pierogi ruskie).
- Śledź w śmietanie
- Kluski z makiem
- Zupa grzybowa lub zupa rybna
- Kompot z suszonych owoców
- Ryba po grecku
- Makowiec
O tym, co na stole wigilijnym się pojawi, decydował też region, z którego się pochodzi. I tak na Śląsku przygotowywano babki drożdżowe z bakaliami (babówki), a także makówki robione z maku, bułek, mleka, bakalii oraz miodu oraz zupę siemieniotkę gotowaną z nasion konopi z dodatkiem kaszy gryczanej bądź grzanek. Na Lubelszczyźnie (ale i na Podlasiu) z kolei dobrze znana jest kutia. Na święta szykuje się tam również śledzie z cebulą, kulebiak (pieróg faszerowany kapustą) oraz pierogi z kaszą gryczaną.
Wśród 12 potraw wigilijnych na Pomorzu i Kaszubach pojawia się sporo ryb, m.in. smażony karp i pstrąg oraz śledzie w śmietanie z ziemniakami lub burakami. Dla Małopolski charakterystyczna jest z zupa migdałowa, którą przygotowuje się z mleka, ryżu, migdałów, kandyzowanej skórki pomarańczy oraz przypraw korzennych.
→ Przeczytaj również: Ryba na wigilię. Którą wybrać?
Czy w wigilię można jeść mięso?
Tradycyjnie wieczerza wigilijna była posiłkiem postnym. Wszystkie potrawy przyrządzano na oleju, oliwie lub maśle.
To jednak nie przeszkadzało gospodyniom przygotowywać dania świąteczne (wigilijne) w taki sposób, że tęskniło się za nimi przez cały rok. Były wyjątkowe w swojej prostocie, ale też nieprzypadkowe.
Oprócz odpowiedniej liczby polskie dania wigilijne powinny spełniać jeszcze jeden warunek: składać się z plonów uzyskanych z pół (potrawy mączne, kasze, mak), sadów (suszone owoce, orzechy, miód), lasów (grzyby) i stawów (ryby)
– mówi Monika Utnik, autorka książki „Idą święta. O Bożym Narodzeniu, Mikołaju i tradycjach świątecznych na świecie” (jeśli nie wiecie, co kupić na święta dziecku, tę książkę polecamy szczególnie!).
Dawniej każdemu składnikowi przypisywano właściwości magiczne: np. orzechy dawały siłę fizyczną i mądrość, a grzyby – uważane za niezwykłe, bo pochodzące z mrocznych głębokich borów – zapewniały panowanie nas siłami nadprzyrodzonymi. Szczególnie ważnym produktem był mak – symbol dobrobytu i bogactwa
– dodaje.
→ Przeczytaj również: Co na wigilię dla dzieci?
Przepisy na potrawy wigilijne i dania świąteczne
Wiecie, co łączy wszystkie świąteczne potrawy? Prostota wykonania i, o czym dziś łatwo zapomnieć, stosunkowo niska cena. Jeśli bowiem odpowiednio zaplanujemy wieczerzę, a do tego zaczniemy ją przygotowywać odpowiednio szybko, unikniemy nie tylko zakupowego szaleństwa i kolejek, ale też zbędnego wydawania pieniędzy. Jak to możliwe?
- Zakwas na barszcz zrobicie sami. To naprawdę nic trudnego. Do tego włoszczyzna, buraki i gotowe.
- By zrobić ciasto na pierogi i uszka potrzeba wody, mąki i szczyptę soli.
- Do wielu wigilijnych potraw potrzebna jest kiszona kapusta. Polecamy kupić ją z dobrego źródła, bo jej jakość ma wpływ na smak. Najlepiej jednak ukisić ją samodzielnie.
- Grzyby również można kupić, ale może byliście jesienią na grzybach i możecie wykorzystać swoje leśne zbiory? Jeśli tak, jesteście o krok od zrobienia aromatycznych dań na wigilię.
- Suszone owoce i bakalie kupuj z dobrego źródła, polecamy te ekologiczne. Są niesiarkowane i najlepszej jakości.
- Ryby możesz kupić mrożone.
- Mak do makowca zamiast kupować w puszce, zrobisz samemu.
- Pierniki na wagę są bardzo drogie. My dzielimy się nie tylko dobrym przepisem na pierniczki, ale tez łatwym w przygotowaniu. Polecamy!
Wiele osób w grudniu bardzo się stresuje: co na święta uszykować, czy wszystkiego starczy, kiedy i jak zabrać się z porządki, jakie prezenty na święta kupić i jak udekorować dom. Tylko… kiedy znaleźć na to wszystko czas?
I na to jest sposób!
- Najważniejsze jest planowanie. Nie zwlekaj ze zrobieniem listy tego, co trzeba przygotować. I nie krępuj się delegować zadań.
- Potrawy wigilijne możesz przygotować z wyprzedzeniem. W połowie grudnia upiecz pierniki. Możesz też zrobić pierogi i je zamrozić (podobnie uszka lub paszteciki do barszczu).
- Na 2-3 dni przed wigilią możesz zrobić groch z kapustą oraz śledzie w pomidorach z żurawiną lub w oleju.
- Zrób ozdoby świąteczne less waste, np. suszone plastry pomarańczy albo choinkę z szyszek. Tanio, nastrojowo i ekologicznie.
