Ekologiczna uprawa czosnku pospolitego

Ekologiczna uprawa czosnku nie powinna sprawić Wam dużych problemów. Warzywa są bardzo zdrowe, a ich wartości odżywcze pozytywnie wpływają na nasz organizm. Jedną z najbardziej znanych roślin stosowanych w celu zwiększenia odporności naszego organizmu jest właśnie czosnek pospolity. Jak uprawiać go we własnym ogrodzie bez grama agrochemii?

Niestety, sam smak surowego czosnku nie każdemu przypada do gustu. Jest ostry i ma charakterystyczny zapach. Pochodzi z Azji Środkowej, ale obecnie rozpowszechniony jest praktycznie na całym świecie. Jest to skarbnica wielu ważnych substancji dla naszego organizmu. Zawiera witaminy B1, B2, PP, C i prowitaminę A, a także flawonoidy, aminokwasy, saponiny, cukry, magnez, fosfor, żelazo, sód, potas.

Dowiedz się więcej na temat: czosnek – właściwości i wykorzystanie

Prozdrowotne właściwości czosnku

Czosnek zwalcza infekcje wirusowe, uodparnia organizm, rozgrzewa oraz obniża gorączkę. Roślina działa podobnie jak aspiryna: ma właściwości przeciwzakrzepowe, zmniejsza gęstość krwi. Rozkurcza naczynia krwionośne i uelastycznia ściany naczyń, co pozwala zapobiec zatorom, zawałowi i udarowi.

Dowiedz się, jak w sposób ekologiczny uprawiać rzodkiewkę, brokuł, fasolę szparagową i buraki.

Czosnek pozytywnie wpływa też na układ trawienny, wspomaga pracę jelit oraz zapobiega powstawaniu wzdęć. Ma również szerokie zastosowanie w kuchni. Stosuje się go do mięs i sałatek.

Zjadanie jednego ząbka czosnku każdego dnia już po niedługim czasie daje widoczne efekty.

Uprawa czosnku jest na tyle prosta, że powinien sobie z nią poradzić każdy kto lubi sadzić warzywa i je pielęgnować.

Warunki uprawy czosnku

Czosnek pospolity (Allium sativum) jest to roślina dwuletnia lub jednoroczna, należąca do rodziny rodziny amarylkowatych (Amaryllidaceae). Składa się z liści, skróconej łodygi, czyli piętki oraz drobnych korzeni przybyszowych. Dopiero w drugim, a czasem nawet w trzecim roku zaczyna kwitnąć, jednak istnieją na rynku odmiany, które kwitną już w pierwszych miesiącach.

Roślina ma dość szeroki zakres tolerancji co do warunków uprawy, ponieważ z powodzeniem rośnie prawie we wszystkich krajach na całym świecie. By jednak utrzymać plon na zadowalającym poziomie należy spełnić pewne wymagania. Czosnek najlepiej czuje się na podłożu żyznym, bogatym w próchnicę. Gleba powinna być świeża i na ciepłym stanowisku, osłoniętym od wiatrów, pH o odczynie od 6 do 8,5. Lekko zasadowe podłoże wpływa pozytywnie na plon. Roślina toleruje przymrozki, ale źle działa na nią podłoże ciężkie i gliniaste o niskich warunkach wodno-powietrznych.

Czosnek wymaga umiarkowanie wilgotnej gleby. Zalewanie go często prowadzi do chorób grzybowych, jednak długotrwała susza powoduje słabe wykształcenie się cebul. I dlatego tak istotne jest zrównoważone podlewanie. Czosnek wykazuje też słabą tolerancję na zanieczyszczenia gleby, np. aluminium.

Miejsce pod wysiew czosnku powinno być oczyszczone z resztek pożniwnych, odchwaszczone i dokładnie przekopane. Orka i bronowanie są konieczne przed wysiewem czosnku na pola o dużych gabarytach. Na koniec warto je wyrównać, aby łatwiej można było sadzić roślinę. Z racji tego, że czosnek lubi żyzne podłoże, przeważnie sadzi się go w drugim roku po zastosowaniu obornika (na podłożach bardzo ubogich można go sadzić już w pierwszym roku po oborniku). Najczęściej stosowana dawka to 30-40 t/ha obornika na jesień, jeśli chodzi o kompost to przeważnie 20-30 t/ha. Wszystko zależy od stanu naszego podłoża.

Nawożenie organiczne bardzo pozytywnie wpływa na uprawę czosnku pospolitego. Do takiego organicznego bezpiecznego dla środowiska nawożenia zalicza się także biohumus, który również warto wykorzystywać w uprawie.

Marchew, koper, sałata, por i jarmuż w ekologicznym ogrodzie, uprawiane w zgodzie z naturą. Przeczytaj, jakie to proste.

Czas i sposób siewu

Czosnek rozmnaża się tylko wegetatywnie przez podział cebul podziemnych lub z cebulek powstających w kwiatostanie. W naszym kraju są dwa terminy sadzenia tej rośliny. Może to być jesień, czyli najczęściej październik-listopad (czosnki ozime) lub wiosna (czosnki jare) sadzone w marcu i w kwietniu.

Praktykowane jest sadzenie czosnku wprost do gruntu, wynika to z tego, że nie lubi on przesadzania. Odmiany uprawiane wiosną nie wytwarzają pędu kwiatostanowego i są zdecydowanie drobniejsze niż odmiany sadzone jesienią. Nie wolno zwlekać z terminem sadzenia czosnku ozimego. Roślina musi zdążyć ukorzenić się przed zimą, aby nie doszło do przemarznięcia.

Ząbki które przeznaczamy na sadzenie powinny pochodzić ze sprawdzonego źródła. Wszelkie zarodniki i jaja szkodników mogą zostać zawleczone na plantacje już przez materiał rozmnożeniowy. Wybieramy główki zdrowe, duże i nieuszkodzone.

Główki porcjujemy na ząbki, które umieszczamy wprost do gruntu na głębokość około 5 cm, piętką do dołu. Przysypujemy je ziemią i lekko ugniatamy. Średnio w rzędzie odstęp miedzy roślinami to 10-15 cm, natomiast między rzędami 20-25 cm (im większe główki, tym większe odstępy). Po sadzeniu czosnek wymaga regularnego podlewania, zwłaszcza w okresie kiełkowania, czyli na wiosnę (czosnki sadzone jesienią zimą wchodzą w stan uśpienia) oraz odchwaszczania.

Chcesz mieć w swoim ogrodzie szpinak, dynię i pietruszkę? Dowiedz się, jak uprawiać je bez dodatku chemii.

Korzystne i niekorzystne sąsiedztwo czosnku

Powodzenie w uprawie czosnku obejmuje też stosowanie się do zmianowania. Przede wszystkim warto pamiętać, aby rok po roku nie sadzić na tym samym miejscu roślin cebulowych. Powoduje to kumulowanie się w danym miejscu szkodników i chorób, na które podatny jest czosnek i inne rośliny cebulowe. Najlepiej stosować przerwy w uprawie około 2-3 letnie, aby podłoże mogło się zregenerować na przyjęcie roślin.

Dobrym przedplonem dla czosnku sadzonego jesienią są ogórki. Dobrze radzi sobie w towarzystwie takich warzyw jak: marchew, buraki, sałata liściowa, pomidory, seler czy nawet truskawki. Zdecydowanie odradzane jest sadzenie czosnku w sąsiedztwie fasoli, grochu, kalafiora, brokułu czy kalarepy. Z racji swojego charakterystycznego zapachu, który odstrasza szkodniki (mszyce), czosnek często sadzony jest na rabatach ozdobnych jako naturalna obrona przed szkodnikami.

Pielęgnacja uprawy czosnku

Podstawowymi zabiegami pielęgnacyjnymi przy uprawie czosnku jest odchwaszczanie oraz regularne podlewanie. Chwasty szybko zarastają wolne przestrzenie i konkurują z czosnkiem o wodę i substancję odżywcze, dodatkowo mogą być siedzibą dla szkodników w przyszłości atakujących naszą plantację. I dlatego regularne usuwanie chwastów jest takie istotne. Taki zabieg najczęściej wykonujemy ręcznie lub przy użyciu motyki. Nie zapominajmy, aby usuwać całe chwasty wraz z głęboko usadowionymi korzeniami. Dobrym sposobem na uniknięcie chwastów oraz zmniejszenia parowania z podłoża jest zastosowanie ściółki. Do tego można użyć folii, agrowłókniny czy słomy.

Wyważenie ilości wody w uprawie czosnku pospolitego jest bardzo ważne. Największe zapotrzebowanie na wodę roślina ma w okresie kiełkowania oraz kwitnienia. Pod koniec uprawy, gdy kończy się sezon i zbliża czas zbioru ilość dostarczanej wody należy zmniejszyć. Zbyt duża ilość wody w tym okresie może skrócić czas przechowywania się cebul po zbiorze.

Jeżeli nastawiamy się na znaczący plon, warto usuwać pędy kwiatostanowe poprzez ich wyłamywanie. Dzięki temu nasze plony zwiększą się nawet do 30-40%. Niestety, podłoże z czosnkiem ma tendencje do zaskorupiania się. Aby zmniejszyć ten stan, warto spulchniać podłoże widłami lub innym sprzętem.

Najczęstsze choroby i szkodniki oraz ekologiczne metody ich zwalczania

– czytaj więcej w tekście „Szkodniki i choroby czosnku oraz ekologiczne metody ich zwalczania” na stronie Ekologicznego Poradnika Księżycowego.

Czas i sposób zbioru

Okres wegetacji czosnku jest dość długi, średnio trwa 4 miesiące. Czosnek jest gotowy do wykopywania, gdy posiada 60-70% zaschniętych liści. Zbiór czosnku najczęściej przypada na lipiec-wrzesień. Zbiór czosnku sadzonego wiosną jest opóźniony 3-4 tygodnie w stosunku do czosnku ozimego. Najszybciej dojrzewają cebule małe, zdecydowanie później te większe.

Zbiór czosnku przeważnie wykonuje się ręcznie. Powinno się go wykonywać w ciepły i suchy dzień. Po wyjęciu główek z ziemi najlepiej pozostawić je w cieniu lub w suchym miejscu (pomieszczeniu) do całkowitego zasuszenia.

Na rynku można również spotkać się z kombajnem kopiąco-wiążącym do czosnku. Jednak taka metoda zbioru jest opłacalna w momencie, gdy posiadamy duży areał do zbioru warzyw.

Jak przechowywać czosnek?

Czosnek pospolity to warzywo, które bardzo dobrze się przechowuje. Niektóre odmiany w dobrym stanie mogą przetrwać nawet rok. Najlepiej przechowywać czosnek w suchym, ciemnym pomieszczeniu o temperaturze 3°C. Idealnym pojemnikiem jest koszyk lub skrzynka, która umożliwia cyrkulację powietrza lub zwyczajne podwiązanie pęków czosnku pod sufit.

Jeżeli decydujemy się na przechowywanie czosnku w lodówce, to nie jest dobra metoda na dłuższą metę. W niskich temperaturach roślina traci swój charakterystyczny smak i zapach. Podobnie jest z mrożeniem, jednak wiele osób decyduje się na to w momencie, gdy posiada duże ilości warzywa, których szybko nie wykorzysta. Do zamrażalki czosnek wkładajmy w całych główkach zawinięty w folię aluminiową lub np. zmiażdżony. Będzie idealny do sosów w okresie zimowym.

Najlepiej przechowywać całe główki lub pojedyncze ząbki, ale z łuskami. Pozbycie się łusek automatycznie skróci czas przechowywania czosnku.

Ciekawe odmiany czosnku

• ’Arkus’ – odmiana uprawna, średnio wczesna. Duże główki o fioletowo-brązowych łuskach. Produkuje duża ilość cebulek powietrznych.
• ’Harnaś’ – jednak z najbardziej popularnych polskich odmian czosnku. Jest to odmiana wczesna, zimująca w gruncie. Łuski rośliny ściśle przylegają do ząbków. Wydaje wysoki plon, polecana jest do bezpośredniego spożycia i do przetwórstwa.
• ’Ornak’ – odmiana średnio wczesna. Posiada duże główki i kulistospłaszczone duże ząbki. Główki w kolorze białym z fioletowymi paskami. Odmiana daje duży plon całkowity, długo zachowuje świeżość. Polecana jest do bezpośredniego spożycia i do przemysłu farmaceutycznego.
• ’Jarus’ – jest dość charakterystyczną odmianą czosnku jarego. Posiada zróżnicowaną wielkość ząbków w obrębie główki i bardzo długi okres przechowywania (nawet do 12 miesięcy).

Uwaga: Często w marketach, a nawet na targach można natknąć się na czosnek, który pochodzi z Chin. Jest on o wiele większy niż nasze rodzime polskie główki, a także śnieżnobiały. Delikatne prześwity różowych łusek na czosnku powinny być dla nas informacją, że to jest produkt pochodzenia polskiego. Istotny jest fakt, że odmiany chińskie nie są takie aromatyczne i smaczne jak te uprawiane w Polsce.

Bibliografia:

1. „Czosnek znany i nieznany”, J. Lutomski, Wydawnictw Spółdzielcze, Warszawa 1989.
2. „Warzywa cebulowe – najgroźniejsze choroby i szkodniki”, J. Robak, J. Szwejda, 2008.
3. „Warzywa cebulowe”, A. Małachowski, PWRiL, Warszawa 1990.
4. „1001 porad jak zostać dobrym ogrodnikiem”, P. Greenwood, Warszawa 2008.
5. „Właściwości lecznicze czosnku”, J. Lutomski, Wiadomości zielarskie, nr 2, 2000.
6. „Uprawa warzyw w gospodarstwie”, A. Kępkowa, M. Mańczak, J. Skierowski, 1962.
7. „Warzywa w ogrodzie. Uprawa i pielęgnacja”, M. Mazik, 2016.
8. Czosnek pospolity – cenna roślina przyprawowo-lecznicza”, A. Sawicka, Katedra Warzywnictwa i Roślin leczniczych, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie.
9. „The chemistry of Garlic and onions”, E. Block, Scientific American, a division of Nature America, nr 3, 1985.
10. „Warzywa przyprawowe w naszym ogrodzie”, B. Frąszczak, M. Siwulski, K. Sobieralski, Poznań 2006.