Nie ma dokładnych i aktualnych badań, które pokazywałyby skalę problemu w naszym kraju, natomiast szacunkowo podaje się, że około 3 milionów Polaków może zmagać się z niepłodnością. Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization, WHO) uznała niepłodność za chorobę cywilizacyjną. Warto wiedzieć, że nieodpowiednie zachowania żywieniowe i styl życia odciskają piętno na zdolności reprodukcyjne kobiet i mężczyzn.
Wydawałoby się, że znaczny postęp wiedzy naukowej w kwestii wpływu żywności na organizm człowieka powinien skutkować poprawą zdrowia i samopoczucia Polaków. Niestety realia pokazują, że prawda jest nieco inna. Ubiegłoroczny komunikat z badań Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS) „Jak zdrowo odżywiają się Polacy” przedstawia, że nie końca wiemy, co to znaczy odżywiać się zdrowo.
Zdecydowana większość Polaków (80%) jest przekonana, że odżywia się zdrowo lub bardzo zdrowo. Rzadziej niż co piąta osoba (17%) deklaruje, że jej dieta jest niezdrowa, a 3% nie potrafi tego jednoznacznie określić. Uzyskane wyniki są mocno zbliżone do odnotowanych w 2014 roku, kiedy to 81% badanych deklarowało, że odżywia się zdrowo, a 16% niezdrowo. Nawyki żywieniowe wyglądają więc na stabilne w czasie. Można przypuszczać, że niezależnie od tego, co konkretnie jedzą Polacy, w większości są przekonani, że to, co ląduje na ich talerzu, jest zdrowe i wartościowe. Niestety co innego ukazują prognozy krajowe. Zapowiadają one wzrost występowania nadwagi lub otyłości wśród 2/3 populacji do roku 2030. Jak się okazuje, nieodpowiednie zachowania żywieniowe i styl życia odciska również szczególne pięto na zdolności reprodukcyjne kobiet i mężczyzn.
Skala problemu i przyczyny niepłodności
Szacuje się, że problemy związane z niepłodnością dotykają ok. 13–15% ludzi na całym świecie. Co ciekawe, przyczyna nie leży najczęściej po stronie kobiety, ale rozkłada się równomiernie i w 35% dotyczy również przyszłego ojca. Dane z Europejskiego Towarzystwa Reprodukcji Człowieka i Embriologii (European Society of Human Reproduction and Embriology, ESHRE) podają, że kilkanaście polskich par rocznie decyduje się na zabieg in vitro. Nie ma dokładnych i aktualnych badań, które pokazywałyby skalę problemu w naszym kraju, natomiast szacunkowo podaje się, że około 3 milionów Polaków może zmagać się z niepłodnością. Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization, WHO) uznała niepłodność za chorobę cywilizacyjną. Obecne czynniki zapobiegawcze dotyczą m.in. utrzymywania odpowiedniej kultury fizycznej przez całe życie, prowadzenie właściwej, zdrowej diety przez przyszłych rodziców oraz unikania używek – alkoholu i palenia papierosów.
Dieta i płodność – „naczynia połączone”
Prawidłowe odżywianie warunkuje dostarczenie do organizmu wszystkich niezbędnych składników odżywczych, które są wykorzystywane przez organizm na podstawowe procesy fizjologiczne. Odpowiednia podaż składników pokarmowych, które dostarczamy wraz z pożywieniem, ma integralny wpływ na proces owulacji i zapłodnienia w przypadku kobiet, zaś u mężczyzn dieta w dużym stopniu wpływa na jakość i ilość nasienia oraz poziom testosteronu. Trudności związane z niepłodnością dotyczą nie tylko zaburzeń procesu jajeczkowania, ale i niedrożności jajowodów, nieprawidłowości w budowie narządów rodnych kobiet, endometrioza i infekcje. Uważa się również, że przewlekły stres i późny wiek (35 r.ż.) również są czynnikami obniżającymi zdolności reprodukcyjne współczesnych par.
Czynniki zwiększające ryzyko niepłodności u kobiet:
- nieprawidłowe odżywianie
- palenie tytoniu
- nadużywanie alkoholu
- przebyte operacje
- przewlekły stres
- wpływ leków (np. hormonalnych)
- choroby układowe, np. cukrzyca, choroby tarczycy
Wpływ diety na zdolności reprodukcyjne kobiety i mężczyzny
Od lat gremia naukowe poświęcają sporo uwagi wpływu diety na płodność kobiet i mężczyzn. Szereg badań potwierdza, że odżywianie się na bazie wysokoprzetworzonej żywności może wiązać się z trudnościami z poczęciem dziecka. Pojawia się coraz więcej publikacji, które wskazują, że niezdolność do zapłodnienia jest dużym problemem wśród par z niedowagą lub nadmierną masą ciała. Wiąże się to ze zmianami metabolicznymi i hormonalnymi w organizmie.
Zaburzenia w gospodarce węglowodanowej i wysoka zawartość węglowodanów (cukrów) prostych w diecie upośledza wydzielanie insuliny z komórek β-trzustki, a nieprawidłowe poziomy glukozy i insuliny utrudniają pracę hormonów warunkujących prawidłowość przebiegu owulacji.
Bardzo często insulinooporność jest wymieniana jako jeden z głównych elementów ryzyka bezpłodności. Jedno z badań udowodniło, że kobiety, których dieta bazowała na produktach cechujących się wysokim indeksem glikemicznym (biały ryż, ziemniaki, jasne pieczywo), miały dużo większe trudności w zajściem w ciążę niż panie, które spożywały produkty z pełnego ziarna, o niskim indeksie glikemicznym (brązowy ryż, razowe pieczywo).
Ponadto wykazano, że wyższe spożycie pełnego ziarna, które dostarcza cennych żywieniowo składników pokarmowych, takich jak kwas fitynowy, witamina E i selen, zwiększa prawdopodobieństwo porodu żywego wśród kobiet poddawanych zapłodnieniu in vitro. Nieprawidłowa homeostaza glukozy ma niekorzystny wpływ na funkcje rozrodcze męskich gamet. Metabolizm glukozy jest również ważny dla utrzymania podstawowej aktywności komórek, a także określonych funkcji, takich jak ruchliwość i zdolność zapłodnienia dojrzałych plemników. Uszkodzenie DNA plemników jest związane ze zmniejszoną jakością zarodka.
Tłuszcze a dieta dla płodności
Jakość dostarczanych kwasów tłuszczowych w diecie to także ważny element w procesie zapłodnienia. Lipidy (tłuszcze) obejmują szeroką gamę cząsteczek, które odgrywają kluczową rolę w strukturze i funkcji komórek u ssaków. Służą jako związki magazynujące, wpływają na metabolizm komórkowy, są elementem błon strukturalnych. Główne lipidy znajdujące się w komórkach człowieka to fosfolipidy, sterole i trójglicerydy. Zauważono niekorzystny wpływ nasyconych kwasów tłuszczowych i tłuszczów trans na etapy cyklu menstruacyjnego i czas ich trwania oraz liczbę i morfologię plemników. Kwas dokozaheksaenowy (DHA) i kwas palmitynowy (C16:0), należące do wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (PUFA), występują w ludzkich komórkach nasiennych. Wysokie poziomy DHA koncentrują się na główce plemników.
Dieta wysokotłuszczowa, uboga w jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe (ryby, orzechy, algi, awokado, siemię lniane, olej lniany, oliwa z oliwek), a bogata w tłuszcze trans i tłuszcze nasycone (fast food, tłuste mięsa, olej kokosowy, słodycze, słone przekąski, gotowe wyroby cukiernicze, tłusty nabiał) nasila procesy zapalne, podnosząc frakcje cholesterolu całkowitego, trójglicerydów, frakcji LDL, a obniżając poziom frakcji HDL. Jedno z badań dowiodło, że zwiększenie spożycia tłuszczów trans o 2%, kosztem jednonienasyconych kwasów tłuszczowych, powoduje 2-krotne nasilenie się wystąpienia problemów z poczęciem dziecka.
Dieta wysokobiałkowa, obfitująca w białko pochodzenia zwierzęcego także obniża zdolności reprodukcyjne kobiet i mężczyzn. Częste spożywanie mięsa czerwonego (wieprzowina, wołowina, baranina itd.) może negatywnie wpływać na jakość nasienia. Rodzaj spożywanego białka również ma istotny wpływ na zdolności reprodukcyjne. Chavarro JE i jego zespół udowodnił, że zastąpienie 25 g białka zwierzęcego 25 g białka roślinnego wiąże się z 50-procentowym zmniejszeniem ryzyka niepłodności owulacyjnej.
Przestrzeganie zasad opisanych w Piramidzie Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej, na której opierają się również zasady diety śródziemnomorskiej, czyli diety sprzyjającej spożywaniu białka ze źródeł roślinnych, węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym, tłuszczów nienasyconych oraz bogatej w warzywa i owoce, może wiązać się niższym ryzykiem niepłodności wśród współczesnych par.
Autorką tekst jest mgr inż. Paula Nagel, ekspert ds. żywienia w Narodowym Centrum Edukacji Żywieniowej w Warszawie.
Bibliografia
- Bojanowska M., Kostecka M., Dieta i styl życia wpływające na płodność, Kosmos, Problemy Nauk Biologicznych, 2018; 67 (2), s. 425–439.
- Hande Çekici, Current Nutritional Factors Affecting Fertility and Infertility, Annals of Clinical and Laboratory Research, 2018; Vol.6 No.1: s. 225.
- Koperwas M., Głowacka M., Problem niepłodności wśród kobiet i mężczyzn – epidemiologia, czynniki ryzyka i świadomość społeczna, Aspekty zdrowia i choroby, 2017, 2 (3): s. 31–49.
- Raport CBOS „Jak odżywiają się Polacy”, 2019, 106: s. 1–22.
