O probiotykach i prebiotykach słyszymy coraz częściej. Lekarze zwracają uwagę na ich pozytywny wpływ na organizm człowieka i zalecają ich stosowanie. Na rynku farmaceutycznym dostępnych jest wiele preparatów, które w swoim składzie zawierają szczepy probiotyczne. Tylko które wybrać? Czym są probiotyki, a czym prebiotyki? Kiedy warto sięgać po jedne, a kiedy po drugie?
Czym są probiotyki?
Słowo 'probiotyk’ pochodzi z języka greckiego ‘pro bios’, co oznacza „dla życia”. Probiotyki definiowane są jako bakterie naturalnego mikrobiomu, które wywołują wielokierunkowe, pozytywne efekty dla funkcjonowania organizmu człowieka. Pod tym pojęciem kryją się również preparaty lub produkty zawierające ściśle zdefiniowane drobnoustroje o właściwościach probiotycznych. Komórki mikroorganizmów probiotycznych muszą być żywe, a ich ilość w produkcie gotowym do spożycia musi być jasno określona (najczęściej wynosi od kilku milionów do kilku miliardów na dawkę).
Probiotyki można kupić w postaci produktu leczniczego, suplementu diety oraz żywności funkcjonalnej. Występują w formie produktów mlecznych, tabletek, kapsułek i saszetek zawierających liofilizowaną biomasę bakterii probiotycznych. W Stanach Zjednoczonych dostępne są probiotyczne lody i płatki zbożowe, w Portugalii i na Węgrzech kupić można probiotyczny ser, a w Szwajcarii – napój energetyczny z dodatkiem szczepu probiotycznego.
Cechy probiotyku
Na świecie obecna jest niezliczona ilość mikroorganizmów, ale tylko nieliczne z nich mogą otrzymać miano probiotyku. By do tego doszło, konieczne jest przeprowadzenie wieloletnich badań klinicznych. Probiotyk cechuje:
- brak cech chorobotwórczych,
- brak cech toksycznych dla człowieka,
- oporność na niskie pH soku żołądkowego,
- oporność na działanie enzymów trawiennych i kwasów żółciowych,
- zdolność do trwałego lub przejściowego kolonizowania nabłonka jelitowego.
Właściwości szczepów probiotycznych
Drobnoustrojami o działaniu probiotycznym są przede wszystkim bakterie z rodzaju Bifidobacterium i Lactobacillus, które należą do grupy bakterii kwasu mlekowego. Ich wspólną cechą jest zdolność do beztlenowego rozkładu węglowodanów na drodze fermentacji mlekowej. Jako probiotyki wykorzystuje się ponadto drożdże Saccharomyces boulardi oraz niektóre gatunki Escherichia oraz Bacillus.
Działanie probiotyczne musi być udowodnione w obrębie jednego testowanego szczepu, nie zaś gatunku czy rodzaju.
Mechanizm działania probiotyków
Jelita są niezwykle ważnym organem, odpowiadającym za odporność organizmu. Z podśluzówką jelita związanych jest blisko 70% komórek odpornościowych.
Korzyści dla zdrowia, wynikające z przyjmowania odpowiednich szczepów probiotycznych:
- profilaktyka zakażeń dróg jelitowych,
- wzmocnienie systemu immunologicznego,
- działanie przeciwalergiczne,
- aktywność przeciwnowotworowa,
- zmniejszenie ryzyka chorób serca (obniżenie poziomu cholesterolu i ciśnienia tętniczego, efekt antyoksydacyjny),
- pozytywny wpływ na infekcje układu moczowo-płciowego,
- łagodzenie zakażeń wywołanych przez Helicobacter pylori.
Co to jest prebiotyk?
Za prebiotyk uznaje się błonnik pokarmowy rozpuszczalny w wodzie. Mowa zatem o tych frakcjach błonnika, które podlegają fermentacji w jelicie grubym. Prebiotyki wspierają pracę układu immunologicznego organizmu, stymulując go i wzmacniając. W trakcie ich spożywania, w jelicie grubym powstaje pożądana mikroflora, która zdolna jest działać bakteriobójczo i bakteriostatycznie.
Korzyści zdrowotne, wynikające z przyjmowania prebiotyków:
- hamują rozwój nowotworów,
- obniżają poziom „złego” cholesterolu,
- odpowiada za lepsze wchłanianie cynku, żelaza i wapnia,
- wpływają na poprawę przemiany materii,
- wspomagają leczenie wrzodów żołądka,
- zapobiegają tzw. biegunce podróżnych,
- wzmacniają odporność,
- łagodzą objawy nietolerancji laktozy.
Naturalnie prebiotyki występują w wielu warzywach, m.in. w cebuli, ziemniakach, cykorii, karczochach, szparagach. Ich naturalnym źródłem jest również mleko kobiece, stąd tak ważne jest karmienie piersią co najmniej do ukończenia przez dziecko 6. miesiąca życia.
Inulina – prebiotyczny wielocukier
Najczęściej wykorzystywanym prebiotykiem jest inulina. Jest to wielocukier, którego głównym składnikiem jest D-fruktoza. Można go znaleźć w wielu warzywach i owocach, np. w cykorii, bananach, pszenicy czy czosnku. Inulina wyróżnia się słodkim smakiem. W układzie pokarmowym rozkłada się dopiero w jelicie grubym, gdzie stanowi pożywkę dla obecnych tam probiotyków (zwłaszcza kultur Lactobaccillus i Biidobacterium). Prowadzone nad inuliną badania wykazują, że działa ona przeciwnowotworowo, obniżając ryzyko raka piersi oraz raka prostaty poprzez hamowanie działania enzymów, odpowiedzialnych za rozwój tych chorób.
Probiotyki i prebiotyki w diecie dzieci
Producenci produktów dedykowanych najmłodszym często szczycą się obecnością w ich produkcie korzystnych bakterii. W przypadku dzieci są one bowiem niezwykle ważne. Chronią przed biegunkami, biorą udział w syntezie witaminy K oraz przyswajaniu witamin z grupy B i związków mineralnych, bardzo ważnych dla prawidłowego rozwoju. Pierwszym źródłem bakterii probiotycznych dla noworodka jest skóra mamy, a źródłem ich pożywki (prebiotyków) – mleko kobiece. Karmienie piersią pozwala utrzymać w równowadze prawidłową florę bakteryjną jelit, dzięki czemu maluch jest chroniony przed biegunkami, zaparciami, jak również przed alergią pokarmową. Jego odporność jest ponadto solidnie wzmocniona.
Najczęściej pacjentom oferuje się połączenie probiotyku z prebiotykiem w jednym preparacie. Dzięki takiemu rozwiązaniu wzmocnione zostaje działanie obu czynników. Mamy wówczas do czynienia z synbiotykiem.
Synbiotyki nie opanowały rynku w taki sposób, w jaki udało się to zrobić probiotykom. Najczęściej podaje się je dzieciom, by złagodzić bóle brzucha, wzdęcia oraz usunąć gazy jelitowe.
O probiotykach często przypominają lekarze w chwili konieczności stosowania antybiotykoterapii. Niszczone są wówczas bakterie, zarówno te korzystne, jak i te odpowiedzialne za chorobę. W takiej sytuacji dobrze sprawdzają się produkty probiotyczne z apteki. Przed ich zakupem zawsze należy zapytać lekarza lub farmaceutę, czy zastosowany w preparacie szczep pomoże w przypadku dokuczających nam dolegliwości (np. jedne skracają czas trwania biegunek, inne zaś – zapobiegają zaparciom). Warto też dopytać, w jaki sposób przechowywać preparat oraz jak go należy podawać. To niezwykle ważne, by bakterie probiotyczne podjęły przypisaną im funkcję.
Bibliografia:
- Jach M., Łoś R., Maj M., Malm A., 2013, Probiotyki – aspekty funkcjonalne i technologiczne, „Postępy Mikrobiologii”, 52, 2, s. 161-170.
- Nowak A., Śliżewska K., Libudzisz Z., 2010, Probiotyki – historia i mechanizmy działania, „Żywność – Nauka, Technologia, Jakość”, 4 (71), s. 5-19.
- Trafalska E., Grzybowska K., 2004, Probiotyki – alternatywa dla antybiotyków?, „Wiadomości lekarskie”, LVII, 9-10, s. 492-498.
