Karczoch zwyczajny nadal jest w Polsce warzywem mało znanym. Coraz więcej osób jednak decyduje się jednak na jego uprawę. Jak się do tego zabrać, by moc cieszyć się z bogatych plonów?
Z roku na rok dochodzi do coraz większego rozwoju w zakresie gastronomii, przemysłu czy uprawy. Staramy się sięgać po produkty mało dostępne, nietypowe. Większość z nas jest ciekawa nowych smaków. I dlatego chętnie podróżujemy po całym świecie. Warto także wprowadzać do naszych ogrodów czy rabatek przydomowych warzywa i rośliny do tej pory mało znane, ale ciekawe i możliwe w uprawie w naszym kraju. Takim warzywem jest karczoch zwyczajny. Mimo tego, że znany był już w starożytności jako lek na niestrawność, w Polsce pojawił się dopiero w XX wieku.
Dowiedz się, jak w sposób ekologiczny uprawiać
Karczoch zwyczajny w Polsce
Karczoch pochodzi z rejonów Morza Śródziemnego. Pewnie wiele osób kojarzy go jako roślinę wykorzystywaną w przemyśle farmaceutycznym, jednak jest to również smaczne i zdrowe warzywo. Roślina jest pomocna przy chorobach wątroby i układu trawiennego. Jest też cennym przeciwutleniaczem, co w dużej mierze zawdzięcza związkowi jakim jest cynaryna. Zawiera również około 3% cukrów (inulina), tłuszcze, białka, witaminę C. Roślina posiada 55 kalorii w 100 gramach, a zatem jej kaloryczność jest niewielka. Wszystko to powoduje, że warto zastanowić się, czy nie brakuje w naszym ogródku karczocha zwyczajnego
Warunki uprawy karczocha
Karczoch zwyczajny (Cynara scolymus) jest to roślina wieloletnia, zielna. Posiada duże powcinane liście w kolorze ciemnozielonym. Łodyga jest silna i w naturalnym środowisku może dorastać nawet do 2 m wysokości (w naszym kraju maksymalnie do 1,2 m).
Jadalną częścią karczocha zwyczajnego są główki kwiatostanów. Kiedy usuniemy stwardniałe łuski okrywy, ukazują nam się mięsiste końce kwiatostanów. Konkretniej chodzi o dno oraz krótki koniec łodygi. W momencie gdy natrafimy na starsze pąki, wtedy jadalne jest tylko dno kwiatowe. Część nadziemna karczocha na zimę zasycha w podłożu, zostaje karpa korzeniowa, która zimuje. Całe warzywo jest bardzo dobre jako dodatek do sałatek i mięs. Można je konserwować oraz suszyć. Liście stanowią surowiec lekarski, znany w medycynie niekonwencjonalnej, ale także jako suplement diety czy ekstrakt wykorzystywany do produktów kosmetycznych.
Choć karczoch nie jest popularny w Polsce, jego uprawa jest jak najbardziej możliwa. Roślina wymaga dobrego miejsca pod wysiew. Podłoże w polu powinno być dobrze przekopane oraz oczyszczone z resztek pożniwnych i wyrównane. Sadzonki można wysadzać wprost do gruntu, jeśli mamy gwarancję, że nie dojdzie już do wieczornych ani porannych przymrozków. Dlatego z powodzeniem można zastosować na tym polu rośliny przedplonowe o krótkim okresie wegetacji np. koper zwyczajny czy cebulę dymkę.
Pamiętajmy, aby wybrać takie miejsce, by roślina mogła się swobodnie rozrastać (w naszym klimacie nie rozrasta się szybko w górę, ale na boki). Liście muszą mieć swobodny dostęp do promieni słonecznych, a cała roślina nie powinna być zarastana przez inne warzywa. Podłoże powinno być przewiewne bez zastoisk wodnych. Wszelkie wzniesienia wpływają niekorzystnie na uprawę, ponieważ powodują nierównomierne rozłożenie się wody czy substancji odżywczych w podłożu. Karczoch swoje korzenie ma w zdecydowanie cieplejszym klimacie niż Polska, dlatego ciepłe i słoneczne miejsce jest takie istotne.
Roślina wymaga nawożenia organicznego. Uprawia się go w pierwszym roku po zastosowaniu obornika, najlepiej na jesień w dawce ok. 30-40 t/ha. Wszystko jednak zależy od stanu gleby. Karczoch lubi wzbogacanie podłoża azotem. Na wiosnę przed wysiewem rabatę można wzmocnić kompostem (mniej więcej 10-15 t/ha), jednak kiedy zastosujemy odpowiednią dawkę obornika jesienią, kompost nie jest konieczny.
Czas i sposób siewu karczocha
Karczoch zwyczajny to roślina, którą nie siejemy wprost do gruntu. Aby nasza plantacja się powiodła i miała zauważalne plony, musimy wykonać rozsadę. Najlepiej rozpocząć ją w marcu lub kwietniu.
Marchew, koper, sałata, por i jarmuż w ekologicznym ogrodzie, uprawiane w zgodzie z naturą. Przeczytaj, jakie to proste.
Po kilka sztuk nasion siejemy do średniej wielkości doniczek. Wcześniej warto przez kilka godzin je namoczyć, aby przyspieszyć ich kiełkowanie. Podłoże do rozsady powinno być ziemią torfową z dodatkiem piasku. Pojemniki umieśćmy w ciepłym i dość słonecznym miejscu. Idealna temperatura to 20°C. Do tygodnia nasiona powinny zacząć kiełkować. Gdy w doniczce pojawi się kilka wschodów, dokonajmy zabiegu przerywania, aby w danym pojemniku został jeden okaz.
Rozsadę wysadzamy do gruntu pod koniec maja, nie wcześniej, aby nie doszło do przemarznięcia okazów. Przed wysadzaniem hartujmy rozsadę, aby nie doszło do szoku termicznego. Zalecana rozstawa dla karczochów to 1-1,5 na 1-1,5 m. Przez cały okres wegetacji rośliny należy podlewać oraz lustrować, aby uniknąć wszelkich chorób i szkodników.
Korzystne i niekorzystne towarzystwo
Uprawa karczocha zwyczajnego nie jest popularna. Mimo to nie są znane rośliny, które by niekorzystnie wpływały na plantację tej rośliny. Warto jednak pamiętać i o tym, aby nie sadzić obok karczocha warzyw kapustowatych czy liściastych, bo jednym z ulubionych szkodników karczocha jest ślimak. Dzięki temu zmniejszamy niebezpieczeństwo pojawienia się na naszej rabacie tego szkodnika.
Pielęgnacja uprawy karczocha
Roślina nie wymaga specjalistycznych zabiegów pielęgnacyjnych, jeżeli zapewnimy jej odpowiednie miejsce do wzrostu oraz właściwy stan podłoża. Karczoch nie lubi zarastania przez inne rośliny, dlatego ważne aby go dokładnie odchwaszczać. Podlewanie jest równie ważne, roślina nie lubi zalewania. Dlatego wykonujmy ten zabieg w zrównoważony sposób. Młode okazy warto jest okrywać na zimę słomą lub agrowłókniną. Przymrozki, zwłaszcza te wiosenne, mogą zniszczyć nasze rośliny.
Po zbiorze wszystkie okazy warto przyciąć przy ziemi, aby na darmo nie wykorzystywały substancji zawartych w roślinie do odżywiania liści czy łodygi. Dodatkowo jeśli zależy nam na wysokiej jakości okazów, wtedy karczocha warto przycinać w ciągu lata. Na każdym okazie pozostawmy trzy pędy po 2-3 pąki, resztę usuwajmy. Wtedy plon będzie zdecydowanie lepszej jakości, ale będzie mniejszy.
Masedu i Molese to odmiany polecane do uprawy w naszym kraju. Są zdecydowanie bardziej odporne na niekorzystne warunki niż inne odmiany karczocha.
Karczocha można rozmnażać nie tylko z nasion, ale także przez odrosty korzeniowe, które sadzimy na wiosnę do gruntu. Taki sposób rozmnażania często zapewnia nam plon dopiero w następnym roku. W naszym klimacie karczochy plonują od 2 do 5 lat. Następnie poleca się odnowienie całej plantacji.
Czas i sposób zbioru
Jeżeli sianie karczocha rozpoczęliśmy w marcu, to w lipcu lub sierpniu roślina jest gotowa do zbioru. Ścinamy ją, gdy jest zielona, ładnie wybarwiona, ale przed tym gdy zaczną rozwijać na boki poszczególne 'listki’. Jeżeli karczoch jest nawet lekko brązowy, świadczy to o tym, że został zerwany za późno. Pamiętajmy o tym, że kiedy pojawi się kwiat na roślinie, staje się ona wtedy niejadalna. Zbioru trzeba dokonać przed kwitnięciem. Aby poznać moment zbioru, warto wziąć jeden okaz, odciąć i sprawdzić, czy gdy zetniemy pąk, całość delikatnie zaskrzypi. Świadczy to o jędrność rośliny i idealnym momencie zbioru. Karczocha ścina się ostrym nożykiem lub sekatorkiem. Obcina się główki poniżej dna kwiatowego, tak aby go nie uszkodzić.
Warunki przechowywania karczocha
Jeśli zależy nam na spożywaniu jędrnych i wciąż świeżych karczochów, można je przechowywać w chłodnym i ciemnym pomieszczeniu maksymalnie do dwóch tygodni. Okazy przeznaczone do przechowywania powinny być jędrne, z 'listkami’ ciasno przylegającymi do pąka kwiatowego. Jeżeli decydujemy się na przechowywanie warzywa w lodówce, nie myjmy karczochów. Woda może zalegać w 'listkach’ i powodować gnicie. Twarde łuski, tzw. listki, ścinamy i zostawiamy tylko serce,czyli dno kwiatowe, które jest sercem całej rośliny. Właśnie na nim zależy nam najbardziej.
Roślina szybko czernieje, jeśli obieramy ją do miękkich listów i serca, wtedy warto całość zanurzyć w wodzie z cytryną, aby uniknąć nieatrakcyjnej zmiany barwy. Pamiętajmy o tym, że roślina nie jest jadalna na surowo. Świeży karczoch dobrze smakuje grillowany lub lekko podgotowany z dodatkiem czosnku, pietruszki oraz pieprzu i cytryny. Karczoch można również przechowywać w słoiku w zalewie np. octowej.
Przeczytaj więcej na temat: właściwości odżywcze karczocha
Karczochy można również ugotować, zalać olejem i przechowywać w puszce. Taka metoda jest popularna we Włoszech i w Hiszpanii, jednak również i w naszym kraju można zakupić gotowe warzywa karczocha w puszkach.
Uwagi oraz ciekawostki na temat karczocha
Karczoch zwyczajny to jedno z najstarszych warzyw. Jego smak jest gorzkawy, kiedyś uznawany był za roślinę przeznaczoną tylko dla tzw. wyższych sfer. Zostały przypisane mu cechy afrodyzjaku. Karczocha zwyczajnego nie poleca się spożywać osobom chorym na moczanową kamicę nerkową.
Oprócz tego, że karczoch jest ciekawą rośliną jadalną, to pełni również funkcję ozdobną. Duże, egzotycznie wyglądające liście i ciekawy kwiat mogą stać się ozdobą niejednego ogrodu. Cała roślina przypomina duże osty, a kwiaty nadają się do suszenia, ponieważ długo zachowują swoją naturalną barwę.
Literatura
- „Karczoch zwyczajny – lek roślinny”, M. Kluza, praca poglądowa, 2012
- „Uprawa karczochów w Polsce”, M. Białas, Hasło Ogrodnicze, nr 9, 2001
- „Karczoch warzywo o dużych walorach odżywczych i zdrowotnych”, E. Cieślik, I. Gajda, K. Topolska, Postępy Nauk Rolniczych, nr 6, 2007
- „Karczoch-warzywo godne uwagi”, A. Grabowska, Hasło Ogrodnicze, nr 4, 2012
- „Rośliny kosmetyczne”, B. Hlava, PWRiL, Warszawa 1984
- „Pan karczoch o wielkim sercu”, M. Filipska, Kuchnia – Magazyn dla Smakoszy, nr 6, 2009
- „1001 porad jak zostać dobrym ogrodnikiem”, P. Greenwood, Warszawa 2008
- „ABC, Warzywnictwa – krok po kroku”, R. Le Page, G. Meudec, Warszawa
- „Karczoch- nie tylko warzywo”, E. Kunicki, Hasło Ogrodnicze, nr 6, 2010
- „Karczoch – roślina lecznicza roku 2000 w Polsce”, O. Burdzenia, Wiadomości Zielarskie, nr 43, 2001
- „Uprawa karczocha zwyczajnego dla potrzeb lecznictwa”, M. Jaruzelski, J. Zdziechowski, Wiadomości Zielarskie, 1976
- „Karczoch zwyczajny – niewykorzystane możliwości leku roślinnego w terapii miażdżycy i chorób wątroby”, M. Horoszkiewicz, Przegląd Lekarski, nr 10, 2012
Polecamy również książki z serii Tradycyjny Ogród Ekologiczny
