Istnieje wiele form przedstawienia zasad zdrowego żywienia. Znanym wszystkim przykładem jest Piramida Zdrowego Żywienia. Jak prezentowane w niej zalecenia zmieniały się na przestrzeni lat?
Piramida żywienia z początku lat 90. XX wieku
Pierwsza piramida Food Guide Pyramid została opublikowana w 1992 roku przez Departament Rolnictwa Stanów Zjednoczonych (ang. United States Department of Agriculture; USDA). Piramida była podzielona na cztery części. U jej podstawy znajdowały się produkty zbożowe (pieczywo, ryż, makarony, ryż), które należało spożywać w ilości 6-11 porcji dziennie. Nad produktami zbożowymi na jednym poziomie znajdowały się warzywa (3-5 porcji) i owoce (2-4 porcje). Powyżej, również na jednym poziomie, znajdowało się mleko i produkty mleczne (sery, jogurty) oraz mięso, ryby, suche nasiona roślin strączkowych, jaja i orzechy. Te rodzaje produktów USDA zalecała, aby spożywać w ilości 2-3 porcji dziennie.
Przeczytaj również: Talerz żywieniowy. Nowe zalecenia zdrowego żywienia
U wierzchołka piramidy umieszczono tłuszcze, zarówno roślinne, jak i zwierzęce oraz cukier, słodycze, słodkie napoje i desery. Zalecenia rekomendowały spożywanie tych produktów w jak najmniejszej ilości. U góry piramidy zawarta była informacja tzw. klucz, który zwracał uwagę na cukry dodane i tłuszcze naturalne oraz dodane w produkcie. Miało to na celu zwrócić uwagę konsumenta na ukryte źródła tych składników w produktach spożywczych i zachęcanie do czytania etykiet spożywczych.
Piramida Żywieniowa USDA z 2005 r.
W 2005 roku USDA zaproponowała inną formę Piramidy MyPyramid, która zupełnie „odwróciła” pierwotną grafikę. Wszystkie grupy produktów uległy rozdzieleniu na osobne podgrupy (tj. produkty zbożowe, warzywa, owoce, mleko, mięso i fasola). Zawierała ona nowy, istotny element dotyczący aktywności fizycznej. Postać wchodząca po schodach miała zachęcać do ruchu amerykańskie społeczeństwo, co miało zapobiec epidemii otyłości.
W zmodyfikowanej piramidzie brakowało ilości zalecanych porcji danych produktów żywnościowych. Autorzy MyPyramid nie uwzględnili ich, tłumacząc, że braki wynikają z różnic pod względem wieku płci, masy ciała, odmiennego stanu fizjologicznego każdego z nas oraz poziomu aktywności ruchowej. Interesującym elementem piramidy było to, że USDA zalecała spożywanie w ilości 1:1 zarówno produktów zbożowych pełnoziarnistych, jak i niepełnoziarnistych. W zaleceniach dotyczących spożycia produktów mlecznych, znajdowała się informacja, aby wybierać te o obniżonej zawartości tłuszczu lub light. Grupa tych produktów została podzielona na: jogurty, mleko, sery oraz desery mleczne. Produkty mięsne podzielono na: mięso, drób, jaja, rośliny nasion strączkowych oraz orzechy. W tej grupie zwrócono uwagę na produkty, w których znajduje się duża zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych oraz cholesterolu. Podkreślono również, że mięso należy zastępować rybami oraz nasionami roślin strączkowych.
Najwęższą grupą, prawie niewidoczną na piramidzie były tłuszcze, które zostały przez USDA podzielone na roślinne (m.in. olej rzepakowy, słonecznikowy, sojowy, oliwę z oliwek, orzechy) oraz zwierzęce (m.in. masło oraz poszczególne tłuszcze zwierzęce).
Polskie zalecenia żywieniowe wczoraj i dziś
Pierwsza polska piramida powstała w 1995 roku na wzór, którą zaproponowała USDA w 1992 roku. Specjaliści z Instytut Żywności i Żywienia opracowali piramidę, która uwzględniała pięć grup produktów: produkty zbożowe, warzywa, owoce, mleko i produkty mleczne, mięso. U podstawy piramidy znalazły się produkty zbożowe, a na kolejnym poziomie warzywa z ziemniakami i owoce. Na kolejnym poziomie znalazło się mleko i produkty mięsne. Piramida nie obejmowała tłuszczów roślinnych oraz słodyczy.
W 2009 roku dokonano jej aktualizacji i zwrócono uwagę na aktywność fizyczną, która na stałe zagościła u podstawy piramidy. Produkty zbożowe znajdowały się dalej na pierwszym piętrze piramidy, następnie warzywa i owoce, mleko i produkty mleczne, mięso oraz orzechy, ryby, jaja, strączki. Na samym wierzchołku umieszczono oleje. W ogólnych zaleceniach Piramidy zwrócono uwagę na spożywanie odpowiedniej ilości płynów w ciągu dnia, zastąpienie soli ziołami oraz ograniczenia mięsa rybami i nasionami strączkowymi.
Piramida była jeszcze aktualizowana w 2009 roku, natomiast najnowsza aktualizacja Piramidy Zdrowego Żywienia pochodzi z lat 2016-2019. Powstały wówczas: Piramida Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej dla osób dorosłych oraz Piramida Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej dla dzieci i młodzieży, a w późniejszym okresie Piramida Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej dla osób starszych. Naniesione wytyczne powstały w związku z postępem w naukach medycznych, uwzględniającą wyniki najnowszych badań naukowych, a także rekomendacje uznanych światowych ośrodków eksperckich.
Zmianą w najnowszych wersjach piramid jest „awans” warzyw i owoców. Znalazły się one u dołu piramidy na rzecz produktów zbożowych, które objęły drugie miejsce jako najważniejszy produkt w diecie. Zalecenia we wszystkich piramidach zwracają szczególną uwagę na ograniczenie spożycia cukru, soli, tłuszczu i zwiększenia ilości błonnika w codziennej diecie. Nowością jest umieszczenie kawy, herbaty oraz ziół obok Piramidy Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej.
W piramidzie dla dzieci zwrócono uwagę na regularne mycie zębów i odpowiednią dawkę snu, ograniczanie oglądania telewizji i korzystania z urządzeń elektronicznych oraz dokonywanie regularnych pomiarów wysokości i masy ciała. W piramidzie dla osób starszych szczególny nacisk położono na spożycie odpowiedniej ilości płynów (szklanki z wodą umieszczono przed warzywami i owocami). W preambule piramidy dla seniorów zwrócono szczególną uwagę na przyjmowanie witaminy D oraz utrzymywanie kontaktów towarzyskich w celu zmniejszenia uczucia osamotnienia i rozwoju depresji.
