Zapalenie zatok przynosowych wiąże się za mało przyjemnymi objawami, które mogą być bardzo uciążliwe. Infekcja może mieć charakter ostry lub przewlekły. W jaki sposób radzić sobie z zapaleniem zatok? Jak dochodzi do rozwoju choroby oraz co wpływa na jej wystąpienie?
Zatoki przynosowe, czyli powietrzne jamy zlokalizowane wewnątrz kości twarzoczaszki, pełnią wiele istotnych funkcji, m.in. nawilżają, ogrzewają i oczyszczają powietrze, którym oddychamy, zanim dostanie się ono do płuc.
Człowiek posiada cztery pary zatok: szczękowe, czołowe, sitowe i klinowe, które przez naturalne ujścia łączą się z jamami nosa, tworząc wspólną przestrzeń. Noworodki rodzą się z zawiązkami zatok, z których najlepiej rozwinięte są zatoki sitowe, a zatoki szczękowe są bardzo małych rozmiarów (wielkości ziarna grochu). W kolejnych latach życia kształtują się kolejno zatoki klinowe i czołowe, które ostatecznie są w pełni rozwinięte dopiero w okresie dojrzewania.
Zatoki przynosowe wyścielone są błoną śluzową z nabłonkiem wielowarstwowym urzęsionym, która odpowiada za tzw. transport śluzowo-rzęskowy. Jego zadaniem jest m.in. nawilżenie dróg oddechowych. Ponieważ są one połączone z jamami nosa, w momencie pojawienia się choroby przeziębieniowej przebiegającej z katarem i blokadą nosa, proces zapalny stopniowo obejmuje nie tylko błonę śluzową nosa, ale również zatok przynosowych. Dochodzi wówczas do zaburzenia ich drożności, wentylacji i drenażu, co jest podstawą rozwoju ostrego zapalenia zatok przynosowych. Osłabieniu ulegają też naturalne mechanizmy obronne.
Choroby zatok – co je wywołuje?
Najczęstszą przyczyną zapalenia zatok jest początkowa infekcja wirusowa wywołana przez rhinowirusy, koronawirusy, adenowirusy czy wirus grypy, gdzie objawy przypominają typowe przeziębienie. Za etiologię bakteryjną odpowiadają głównie Streptococcus pneumoniae, Haemofilus influenzae i Moraxella catarrhalis. W niektórych przypadkach dochodzi również do grzybiczego zapalenie zatok, zwłaszcza u osób z obniżoną odpornością lub słabo kontrolowaną cukrzycą. Nieleczona, nierozpoznana lub źle kontrolowana alergia może być również czynnikiem sprawczym zapalenia zatok przynosowych.
Coraz częściej podkreśla się rolę przewlekłego drażnienie błon śluzowych przez zanieczyszczenia (dym tytoniowy, smog). Rozwojowi zmian zapalnych w obrębie zatok sprzyjają również wady anatomiczne w obrębie jam nosa (np. skrzywienie przegrody nosa), infekcje zęba pochodzenia korzeniowego oraz refluks żołądkowo-przełykowy.
Objawy ostrego i przewlekłego zapalenia zatok
Infekcja zatok może mieć charakter ostry. Pojawia się wówczas zatkanie i blokada nosa, katar oraz ból głowy oraz wrażenie ucisku u nasady nosa, które to objawy nasilają się rano oraz przy pochylaniu głowy. Chory może się uskarżać na spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła (co często powoduje kaszel). Na zapalenie zatok mogą ponadto wskazywać upośledzenie węchu, obrzęk tkanek miękkich w okolicy oczu oraz gorączka. Objawy te są mocno nasilone i uciążliwe.
W przypadku przewlekłego zapalenia zatok przynosowych, objawy chorobowe są podobne, choć mogą mieć mniejsze natężenie, utrzymują się co najmniej 12 tygodni. Choroba przewlekła może przebiegać z tworzeniem się polipów nosa i zatok lub bez polipów.
Leczenie zapalenia zatok
Zapalenie zatok w wielu przypadkach ma tendencję do samoograniczania się. To oznacza, że przy oszczędzającym trybie życia objawy powinny z dnia na dzień być coraz mniej intensywne. Wiele osób w początkowej fazie choroby sięga po leki bez recepty (m.in. leki przeciwbólowe takie jak ibuprofen czy paracetamol). Skuteczne jest też płukanie nosa solą fizjologiczną, a w szczególności roztworem hipertonicznym soli fizjologicznej. Wspomniana skuteczność wynika ze stężenia takiego roztworu, które jest wyższe niż o otaczających tkankach i powoduje migrację płynów do jamy nosowej i łatwiejszą ewakuację takiego płynu na zewnątrz.
W leczeniu infekcji zatok z pomocą przychodzi też fitoterapia, czyli leczenie schorzeń z wykorzystaniem właściwości surowców roślinnych. Wiele roślin wykorzystywanych w leczeniu schorzeń zatok, stosowanych jest od dawna, dlatego ich skuteczność jest potwierdzona. Rośliny takie jak: korzeń goryczki (łac. Gentianae radix), kwiat pierwiosnka z kielichem (łac. Primulae flos cum calycibus), kwiat bzu czarnego (łac. Sambuci flos) czy ziele werbeny (łac. Verbenae herba) to tylko przykłady surowców roślinnych, które rozrzedzają śluz, co w efekcie prowadzi do zmniejszenia obrzęku błon śluzowych. Warunkiem ich skuteczności jest dawkowanie zgodnie z zaleceniami wskazanymi na ulotce, odpowiednia długość terapii oraz właściwe nawodnienie organizmu.
Gdy dojdzie do zakażenia bakteryjnego zatok konieczne jest zastosowanie antybiotyku.
Domowe sposoby na zatoki – czy są skuteczne?
Wielu osobom, u których pojawiły się objawy zapalenia zatok, ulgę mogą przynieść inne od wcześniej przywołanych naturalne sposoby leczenia. Stosowane zgodnie z zaleceniami nie zaszkodzą, a w początkowej fazie choroby mogą wręcz pomóc. Trzeba mieć jednak na uwadze, że samoleczenie może trwać maksymalnie 3-5 dni. Jeśli ono nie pomaga, konieczna staje się wówczas wizyta u lekarza.
1. Stosuj inhalacje
Najlepszy i najmniej problematyczny jest sposób naszych babć – dodatnie kilku kropli olejku eterycznego do gorącej wody, a następnie nachylenie się nad miską i przykrycie głowy ręcznikiem. Najlepsze efekty da zastosowanie surowców lub olejków z takich roślin, jak: mięta pieprzowa, eukaliptus, majeranek, tymianek lub olejek sosnowy. Nawilżą błony śluzowe oraz ułatwią usuwanie zalęgającej w zatokach wydzieliny. Do inhalacji zastosować można również sól kuchenną. Skuteczniejszą metodą są inhalacje z wykorzystaniem nebulizatora. Odpowiedni mechanizm rozbija inhalowany płyn (najlepiej roztwór soli fizjologicznej) na małe drobinki, co gwarantuje skuteczniejsze dotarcie do zatok. Uwaga: w takim urządzeniu nie należy stosować olejków eterycznych. Olejek eteryczny przez nabulizator „rozbijany jest” na bardzo małe cząsteczki, co zdecydowanie ułatwia jego migrację do dolnych partii dróg oddechowych, a w efekcie może wywołać nagły skurcz oskrzeli, co grozi uduszeniem.
2. Nawadniaj organizm
By usuwanie śluzu przebiegało sprawnie, zaleca się picie dużej ilości płynów, zwłaszcza płynów obojętnych takich jak woda. Warto też sięgnąć po herbatę imbirową lub napary ziołowe, np. z suszonych malin lub kwiatu lipy, który dodatkowo działa napotnie.
3. Maści rozgrzewające
Maści rozgrzewające ułatwią oddychanie, zwłaszcza nocą. W aptekach dostępna jest na przykład maść majerankowa, którą można stosować już u rocznych dzieci. Działa ona poprzez zmniejszenie obrzęku błony śluzowej nosa. Są również maści, kremy, balsamy lub plastry, które zawierają olejki eteryczne lub aromaty z sosny. Ważne, aby pamiętać, żeby stosować produkty zawierające naturalne olejki eteryczne, a nie ich syntetyczne odpowiedniki, które poza zapachem nie mają innych właściwości oraz że olejków eterycznych nie stosujemy u małych dzieci. Maść kamforowa również działa rozgrzewająco, natomiast przeciwwskazana jest w populacji pediatrycznej poniżej 6. roku życia.
4. Ciepłe okłady
Zapalenie zatok często przebiega z intensywnym bólem, można go nieco złagodzić, stosując ciepłe okłady. Ulgę przynosi przyłożenie ciepłego okładu do nasady nosa lub w okolice czoła. Należy je robić wieczorem, tak by już nie trzeba było wychodzić z domu.
Trzeba pamiętać, że ostre zapalenie zatok przynosowych jest chorobą rozpoczynającą się typowymi objawami przeziębieniowymi, których nie powinno się lekceważyć. Zastosowanie powyższych terapii domowych w początkowym etapie choroby ma sens i może sprzyjać ograniczeniu procesów zapalnych. Nasilenie się choroby wymaga jednak zawsze konsultacji lekarskiej i bardziej intensywnego, celowanego leczenia w celu uniknięcia przyjścia procesu zapalnego w przewlekły.
Konsultacja merytoryczna: dr n. farm. Magdalena Beata Skarżyńska
