Cebula, mimo że wydaje się bardzo skromnym warzywem, stanowi jeden z najważniejszych produktów w polskiej kuchni. Możemy więc myśleć, że wiemy o niej wszystko. Ale czy na pewno? Kiedy zaczęliśmy jeść cebulę? Co powoduje, że płaczemy podczas jej krojenia? Dlaczego stała się jednym z najbardziej popularnych warzyw, znanym w niemal każdym kraju świata? I wreszcie co można z niej przygotować?
(Nie)zwyczajna cebula
Cebula była podstawowym pożywieniem człowieka na długo, zanim sama uprawa warzyw została wynaleziona. Nasi prehistoryczni przodkowie spożywali jej młode, dzikorosnące kłącza jako przekąskę.
To pewnie właśnie jej walory smakowe sprawiły, że ok. 5 tysięcy lat temu na Bliskim Wschodzie roślinę tę ostatecznie udomowiono. Stamtąd cebula powędrowała do Egiptu, gdzie traktowano ją jako symbol życia wiecznego. Warzywo to było czczone do tego stopnia, że umieszczono je w grobowcu faraona Ramzesa IV.
Również Grecy i Rzymianie cenili cebulę, traktując ją jako źródło siły. W starożytnej Grecji podawano ją żołnierzom i uczestnikom igrzysk olimpijskich. Sok z cebuli (do spożywania i na skórę) miał pomóc rozgrzać mięśnie przed sportowymi zmaganiami. Z kolei Rzymianie wierzyli, że cebula potrafi uleczyć z nocnej ślepoty, bezsenności czy skutków ugryzienia psa i złagodzić ból zębów i kręgosłupa.
W Polsce warzywo to pojawiło się już w XII wieku. Jednak dopiero 500 lat później zaczęto spożywać je na masową skalę.
Artykuł o cebuli pierwotnie ukazał się w drukowanym numerze Biokuriera, który możecie też przeczytać on-line. Jeśli jednak chcecie mieć w ręku tradycyjną gazetę, zachęcamy do prenumeraty indywidualnej.
Jakie są odmiany cebuli?
Cebula jest zwykle dostępna w trzech odmianach kolorystycznych. Żółta lub brązowa to cebula codziennego użytku. Stanowi dobry składnik dań na ciepło ze względu na wyrazisty smak. Czerwona (fioletowa) jest nieco mniej intensywna, a przy tym przeważa nad żółtą pod względem walorów wizualnych. Dlatego też używa się jej często na surowo jako dodatek do sałatek. Cebula biała ma złoty kolor po ugotowaniu i szczególnie słodki smak po usmażeniu.
Co jednak ciekawe, barwa cebuli nie ma nic wspólnego z jej ostrością. Tu istotny jest sposób jej uprawy. W cieplejszym klimacie produkuje się zazwyczaj cebule o łagodniejszym i słodszym smaku niż w warunkach chłodniejszych.
Cebule wiosenne i letnie są bardziej delikatne i mają cieńszą skórkę. Warunki jesienne i zimowe sprawiają, że smak warzywa staje się bardziej wyrazisty, a aromat – ostrzejszy. Jak dobrze wiemy, te cechy oddziałują nie tylko na podniebienie, ale i na… oczy.
Dlaczego płaczemy, krojąc cebulę?
Każdy z nas chociaż raz w życiu płakał przy krojeniu cebuli. Dlaczego tak się dzieje? Cebula zawiera związki siarki, które w czasie krojenia unoszą się w powietrzu w postaci delikatnej mgiełki. Substancje te, reagując z wilgocią w naszych oczach, tworzą kwas siarkowy. Ten ostatni wywołuje bolesne odczucia, więc nasz mózg reaguje produkcją łez, mających wypłukać kwas.
Czy można powstrzymać cebulowy płacz inaczej niż zakładając okulary pływackie? Niektórzy wkładają cebulę do zamrażalnika na kilka minut przed krojeniem – dzięki temu warzywo lekko się schładza, a związki siarki ulegną dezaktywacji. Pomocne jest również krojenie cebuli pod wodą czy też trzymanie jakiegoś niewielkiego przedmiotu w ustach. A jeśli nawet te sposoby zawiodą, i tak warto chwilę popłakać, biorąc pod uwagę znakomity wpływ cebuli na zdrowie.
Właściwości prozdrowotne cebuli
Związki siarki, które są przyczyną cebulowego płaczu, stanowią jednocześnie potężny środek w profilaktyce chorób serca, grzybicy i niektórych nowotworów (np. raka płuc). Dodatkowo warzywo to zawiera błonnik i witaminę C, która wspiera leczenie chorób bakteryjnych i wzmacnia układ odpornościowy.
Cebula jest również bogata w przeciwutleniacze, m.in. w kwercetynę, która wspiera zdrowie serca. Spożywanie cebuli sprzyja też obniżeniu ciśnienia krwi i poziomu cukru (za co odpowiada wspomniana już siarka, bo wspiera wytwarzanie insuliny). Cebula może być również dobrym orężem w walce z osteoporozą, ponieważ niszczy osteoklasty, komórki osłabiające kości.
Można przygotować z niej również syrop z cebuli, który złagodzi kaszel i pierwsze objawy infekcji.
Wiemy zatem, że warto ją jeść, ale jak się pozbyć cebulowego oddechu, który może skutecznie popsuć każde spotkanie towarzyskie? Powszechne środki zaradcze obejmują świeżą pietruszkę, zieloną herbatę, cytryny i jabłka (najprościej dodać je do dań z cebulą).
Do czego wykorzystać cebulę?
Znaczenia cebuli dla smaku i aromatu gotowanych przez nas potraw nie trzeba tłumaczyć. Jednak, żeby uprzyjemnić sobie korzystanie z dobrodziejstw tego warzywa, warto znać najlepsze zastosowania każdego z jego rodzajów.
Cebula okrągła najlepiej sprawdza się w zupach, sosach i do smażenia. Duże płaskie cebule (Bermuda onions), a także cebule włoskie i hiszpańskie, mają łagodny smak, dlatego świetnie nadają się do sałatek i kanapek. Można je również nadziewać i podawać po upieczeniu. W kuchni znamy też cebulki perłowe, czyli właściwe młode cebule zwyczajne, które zbiera się przed osiągnięciem docelowego rozmiaru. Znakomicie smakują marynowane.
Jeśli przygotowujemy potrawę o łagodnym smaku i nie chcemy, by aromat cebuli ją zdominował, warto sięgnąć po kuzynki cebuli zwyczajnej: dymkę lub szalotkę. Ta pierwsza jest znaną w Polsce nowalijką i można ją jeść nawet bez obróbki termicznej. Natomiast słodka szalotka wymaga tylko krótkiego duszenia, by wzbogacić smak każdej potrawy, do której ją dodamy.
Są dania, które trudno wyobrazić sobie bez cebuli. To choćby wątróbka z jej dodatkiem, tarta cebulowa oraz zupa cebulowa z grzankami.
Zastosowania cebuli nie kończą się jednak na kuchni. Może już nie używa się jej jako waluty (ten zwyczaj był popularny w średniowieczu), jednak nadal może nam pomóc w codziennym życiu. Surowa cebula pozwala skutecznie pozbyć się rdzy ze sztućców, sprawdza się też przy czyszczeniu grilla czy piekarnika. Natomiast sok z tego warzywa łagodzi ukąszenia owadów i oparzenia.
