Żywność funkcjonalna – co warto o niej wiedzieć?

O żywności funkcjonalnej robi się coraz głośniej. Czym jest i dlaczego nie wszystkie produkty w pełni zasługują na to miano?

Żywności funkcjonalnej, poza jej podstawową funkcją – odżywianiem, przypisuje się szereg właściwości, wpływających na stan psychiczny i fizjologiczny organizmu (np. podnosi odporność, obniża ciśnienie krwi oraz poziom „złego” cholesterolu). Inaczej określa się ją mianem probiotycznej lub nutraceutycznej.

Co to jest żywność funkcjonalna?

Idea żywności funkcjonalnej najpopularniejsza jest w Japonii. Wiąże się ona z filozofią Dalekiego Wschodu, gdzie brak wyraźnego podziału między żywnością a lekami.

By żywność można było określić mianem funkcjonalnej, musi przejść szereg badań i testów. Jej korzyści zdrowotne i pozytywny wpływ na poprawę co najmniej jednej funkcji organizmu muszą być naukowo udowodnione.

Właściwości żywności funkcjonalnej

• Jest to element codziennej diety, w więc nie może być aplikowana w formie tabletek, kapsułek, syropów. Żywność funkcjonalna wpisuje się w krąg żywności, po którą sięgamy codziennie.
• Jej zadaniem jest poprawa stanu zdrowia lub zminimalizowanie ryzyka rozwoju niektórych chorób.
• Wpływa na poprawę jakości życia i lepsze samopoczucie.
• Posiada odpowiednie zaświadczenia i certyfikaty, oparte na gruntownych badaniach naukowych przeprowadzonych przez niezależne laboratoria i ośrodki badawcze.
• Jej korzystne działanie na stan zdrowia przewyższa efekt żywieniowy.

Produkty zaliczane do żywności funkcjonalnej

Żywność funkcjonalną ze względu na przeznaczenie dzieli się na:

• zmniejszającą ryzyko powstania chorób nowotworowych,
• zmniejszającą ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego,
• zmniejszającą ryzyko rozwoju osteoporozy,
• dla niemowląt,
• dla kobiet w ciąży i karmiących piersią,
• dla sportowców,
• dla osób starszych.

Biorąc pod uwagę skład, żywność funkcjonalną dzieli się na żywność:

• wzbogaconą,
• probiotyczną,
• ubogoenergetyczną,
• niskosodową,
• niskocholesterolową,
• bogatobłonnikową.

Żywność funkcjonalna wzbogacona o stanole i sterole roślinne

Sterole i stanole rośline (zwane również fitosterolami i fitostanolami) charakteryzują się budową chemiczną zbliżoną do cholesterolu. Stanowią podstawowy składnik ścian komórek roślinnych. Udowodniono, że poprzez częściowe hamowanie wchłaniania cholesterolu w jelitach, sterole i stanole roślinne obniżają stężenie cholesterolu we krwi (zwłaszcza cholesterolu LDL, określanego mianem „złego”). Produkty wzbogacone w fitosterole zaleca się pacjentom z chorobami układu sercowo-naczyniowego oraz w profilaktyce tych schorzeń.

Sterole i stanole naturalnie występują w owocach, warzywach, pestkach słonecznika, ziarnie sezamu. Ich ilość jest jednak niewystarczająca, by można mówić o ich korzystnym działaniu zdrowotnym. Stąd potrzeba wzbogacania żywności w stanole roślinne. Dodaje się je przede wszystkim do margaryn, jogurtów, serków.

Żywność funkcjonalna ze zmniejszoną ilością cholesterolu

W tym przypadku żywność o wysokiej zawartości cholesterolu (m.in. majonezy, jajka, sosy, produkty mięsne, podroby) zastępuje się żywnością z obniżoną zawartością cholesterolu (lub całkowicie go pozbawioną). Do tego celu stosuje się odpowiednie zamienniki o cechach smakowych i technologicznych zbliżonych do surowców bogatych w cholesterol. I tak na przykład część masła w produktach do smarowania pieczywa zastępuje się olejem rzepakowym, olejem słonecznikowym lub oliwą z oliwek. Kupić można również majonez z obniżoną zawartością cholesterolu, gdzie zamiast jaj, użyto odpowiednie emulgatory.

Żywność funkcjonalna wzbogacona przeciwutleniaczami i witaminami antyoksydacyjnymi

Do grupy naturalnych przeciwutleniaczy zalicza się flawonoidy, będące związkami polifenolowymi, które można podzielić na:

• flawony (pietruszka, tymianek)*
• flawonole (cebula, brokuł, jagoda, wiśnia, herbata, truskawka)
• flawanony (cytrusy)
• izoflawony (soja, nasiona roślin strączkowych)
• antocyjany (czarny bez, czarna i czerwona porzeczka, aronia, jeżyna)
• antocyjanidyny (jagoda, ziemne winogrono)
• katechiny (jabłko, morela, herbata)

*W nawiasie podajemy ich naturalne źródła.

Związki polifenolowe hamują powstawanie wolnych rodników, w części odpowiedzialnych za powstawanie niektórych chorób (m.in. niszczą one strukturę ludzkiego DNA, co prowadzi do rozwoju nowotworów).

Z kolei w antyoksydanty (w witaminę A, E i C) wzbogaca się soki owocowe i warzywne, napoje, jak również płatki śniadaniowe.

Żywność probiotyczna

Zawiera ona żywe kultury bakterii fermentacji mlekowej (m.in. szczepy Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus casei, Lactobacillus rhamnosus, Lactobacillus plantarum). Są one niezwykle cenne dla organizmu – wzmacniają odporność, wspomagają trawienie, zapobiegają wzdęciom i zaparciom, posiadają zdolność wiązania cholesterolu i kwasów żółciowych. Poleca się je również alergikom. Probiotyki są niezbędne w czasie trwania kuracji antybiotykowej.

Zobacz także

Dynia – wartość odżywcza i zastosowanie

Należy rozdzielić probiotyczne produkty spożywcze (produkty z dodatkiem kultur probiotycznych) od preparatów probiotycznych. Te pierwsze zalicza się do żywności funkcjonalnej, drugie zaś są suplementami diety, które występują w postaci kapsułek, ampułek z płynem, tabletek czy saszetek z proszkiem.

Do żywności probiotycznej zalicza się mleczne produkty fermentowane i jogurty z żywymi kulturami bakterii.

Produkty bogatobłonnikowe

Błonnik jest niezwykle cennym składnikiem diety. Pozwala zredukować zaparcia, zmniejsza ryzyko rozwoju nowotworów jelita grubego, zapobiega miażdżycy, bierze ponadto udział w oczyszczaniu organizmu z toksyn.

Źródłem błonnika pokarmowego są węglowodany roślinne pochodzące z produktów zbożowych (sprawdź przepis na: ciasteczka zbożowe). Według najnowszych wytycznych zaleca się, by dzienne spożycie błonnika przez osobę dorosłą mieściło się w przedziale 20-40 g. Łącząc cechy funkcjonalne z funkcją technologiczną (mającą związek z polepszeniem smaku produktu, jego konsystencji) błonnik można dodawać do wielu produktów. Niezwykle popularne są te, które dają uczucie sytości, np. musli i płatki śniadaniowe. Dedykowane są najczęściej tym, którzy dbają o linię lub mają siedzący tryb pracy.

Żywność funkcjonalna robi zawrotną karierę. Warto jednak pamiętać, że na nic się zda, jeśli nie będzie łączyć się z aktywnym trybem życia. Jedzenie produktów wzbogaconych o określony składnik wymaga również rozwagi. Producenci bowiem nadużywają pojęcia żywności prozdrowotnej, stąd konieczne jest pilne studiowanie etykiet. Równie ważna jest świadomość, że najlepiej sięgać po naturalne źródła cennych dla organizmu składników.

Bibliografia:

1. Antosiewicz I., Żywność o określonych funkcjach prozdrowotnych – żywność funkcjonalna na tle doświadczeń japońskich, „Żywność, Żywienie a Zdrowie”, 1997; nr 4, s. 346–352.
2. Cygan P., Waszkiewicz-Robak B., Świderski F., Żywność funkcjonalna przyszłość, perspektywa, trendy, „Przemysł Spożywczy”, 2003, t. 57, nr 3, s. 12-15.
3. Olędzka R., Antyoksydacyjna wartość produktów prozdrowotnych w naszym jadłospisie, „Roczniki Warszawskiej Szkoły Zdrowia”, Stowarzyszenie Warszawska Szkoła Zdrowia, 2007, s. 105-113.
4. Olędzka R., Nutraceutyki, Żywność funkcjonalna – rola i bezpieczeństwo stosowania, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna”, 2007, nr 40, s. 1–8.