Szczaw to roślina, którą albo się kocha, albo nienawidzi. Ma sporo wartości odżywczych, ale bywa też przez dietetyków spychana na margines ze względu na wysoką zawartość szczawianów. Ale czy słusznie?
Szczaw a zdrowie
Szczaw to roślina używana w polskiej kuchni od dawna. Rośnie na polach i nieużytkach, skąd zbierano ją, by przygotować zupę szczawiową. Nie był to może rarytas, roślina zrywana była zwłaszcza na przednówku (podobnie jak czosnek niedźwiedzi), gdy kończyły się zimowe zapasy, a na świeże warzywa trzeba było jeszcze poczekać.
Roślina była też stosowana w ziołolecznictwie. Jej sok wkrapiano do ucha, gdy pojawił się w nim stan zapalny, oraz stosowano na trudno gojące się rany.
→ Przeczytaj więcej: Czy weganizm wyjdzie nam na zdrowie?
A czy dziś lubimy szczaw? Liście tej rośliny nadal są dla nas na wyciagnięcie ręki, jednak w większości nie zrywamy ich samodzielnie. Może to i szkoda, bo są świetnym dodatkiem do zielonego koktajlu i można je dodawać do sałatek. Częściej natomiast kupujemy gotowy szczaw w słoiku, który najczęściej wykorzystujemy do przygotowania zupy (przepis na jej tradycyjną wersję z jajkiem znajdziecie poniżej).
Szczaw. Jakie witaminy zawiera?
Szczaw właściwości odżywcze ma spore. Najwięcej jest ich w świeżej roślinie. Prym w tym zakresie wiedzie witamina C, ale w szczawiu jest też sporo witaminy A, a także żelaza i potasu. Ma niski indeks glikemiczny i bardzo mało kalorii. Wykazuje też właściwości antyoksydacyjne.
→ Przeczytaj więcej: Jaka śmietanka do kawy jest najlepsza?
Zła sława tej rośliny wynika z obecności w niej szczawianów (które zawierają także szpinak, rabarbar czy boćwina). Ich nadmierna podaż z dietą przy niedostatecznej ilości wapnia i witaminy D może wywierać ujemny wpływ na wchłanianie i retencję wapnia. Unikać ich muszą też osoby z zaawansowaną kamicą, dysfunkcjami nerek lub posiadających genetyczne predyspozycje do kamicy szczawianowej. A co z resztą osób?
Według badań strategia dietetyczna polegająca na unikaniu nadmiernego spożycia pokarmów roślinnych bogatych w szczawiany nie jest dobrym sposobem na zmniejszanie ryzyka rozwoju kamicy szczawianowej (najczęstszego typu kamicy nerkowej). Analizy epidemiologiczne nie potwierdzają zależności między ryzykiem kamicy szczawianowej a poziomem spożycia szczawianów w diecie.
Nadmierne spożycie roślin bogatych w szczawiany nie stanowi więc głównej przyczyny kamicy szczawianowej. Ale już zbyt duże ilości spożywanego mięsa, sodu, syropu fruktozowego, a także zbyt mały udział warzyw i owoców w diecie oraz niedostateczna podaż płynów znacząco podnoszą ryzyko pojawienia się tej choroby.
→ Przeczytaj więcej: Kasza jaglana – właściwości i zastosowanie
Warto też pamiętać, że:
- Stężenie szczawianów w roślinach jest zmienne, a ich biodostępność może być modyfikowana przez błonnik pokarmowy, sposób przetworzenia żywności i łączenie w jednym posiłku produktów bogatych w kwas szczawiowy z produktami bogatymi w wapń (stąd zupę szczawianową podaje się z dodatkiem śmietany).
- Zwiększone wchłanianie szczawianów z przewodu pokarmowego obserwuje się u osób z przewlekłymi chorobami zapalnymi jelit.
- Czynnikami wyzwalającym agregację kryształów szczawianu wapnia są stres oksydacyjny i stany zapalne.
- Szczawiany są też obecne w kawie, herbacie i kakao. Najwięcej jest ich jednak w suchej masy liści i ziaren, do naparu przechodzą w bardzo niewielkich ilościach.
Zupa szczawiowa. Zdrowa czy nie?
Zjedzona raz na jakiś czas zupa ze szczawiu nie powinna zaszkodzić (podobnie jak chłodnik z botwiny czy kompot z rabarbaru). Trzeba jednak zachować umiar.
Jeśli jednak macie ochotę i macie świeże liście (lub szczaw na zimę ze słoika) polecamy przygotować zupę według tradycyjnego przepisu.
Składniki:
- 300 g szczawiu, umytego i drobno pokrojonego (lub ze słoika),
- 2 litry wody (lub bulionu warzywnego)
- 2 małe cebule
- 2 łyżki masła
- 200 g śmietany 18 proc.
- 2 płaskie łyżki mąki orkiszowej graham
- pieprz, sól
Do wrzącej wody wrzucamy pokrojony szczaw. W tym samym czasie obieramy, myjemy i kroimy w kostkę cebule, które przyrumieniamy na maśle przez 6-7 min. Mąkę rozprowadzamy w niedużej ilości wody i dodajemy śmietanę. Szczaw gotujemy przez kilka minut (żeby nie stracił swych walorów odżywczych i smakowych), dodajemy cebulę, a następnie mąkę połączoną ze śmietaną. Doprawiamy do smaku i doprowadzamy do zagotowania, ciągle mieszając. Podajemy z dowolnymi dodatkami, np. jajkiem ugotowanym na twardo i ugotowanymi ziemniakami.
Bibliografia
Więcej na temat zależności między dietą bogatą w szczawiany a kamicą nerkową przeczytasz m.in. w artykule Małgorzaty Kalemby-Drożdż „Czy szczaw powoduje kamicę szczawianową? Przegląd czynników dietetycznych wpływających na ryzyko wystąpienia tej choroby”? (Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2020, Tom 26, Nr 1, 29–34).
