Czystek, zwany też różą skalną, jest rośliną, o której ostatnio zrobiło się bardzo głośno. Sprawdzimy dlaczego tyle się mówi o jego właściwościach.
Skąd pochodzi czystek?
Cistus incanus czyli czystek siwy jest w Polsce najpopularniejszy, choć w rodzinie w sumie jest wiele gatunków. To wiecznie zielony, krzew kwitnący. Występuje w Himalajach, gdzie rośnie nawet na dużych wysokościach jako roślina endemiczna. Znajdujemy go także w Grecji, Turcji, Chorwacji i innych rejonach śródziemnomorskich w składzie dzikich zarośli. Niektóre gatunki bywają uprawiane, jako roślina ozdobna ze względu na kwiaty.
Właściwości zdrowotne czystka
Dużo mówi się niezwykłym działaniu czystka. Według niektórych doniesień jego działanie jest tak silne, że miałby nawet leczyć boreliozę i pomagać w zakażeniach antybiotykoodpornych (np. gronkowcem złocistym). Badano to na uniwersytecie w Lipsku lecz jedynie na hodowlach komórkowych in vitro z użyciem ekstraktu lipofilnego. Borrelia była hamowana przy stężeniu olejku w podłożu (octanie etylu lub heksanie) 0,02%. Jak na razie medycyna konwencjonalna nie potwierdziła tego u ludzi. Wciąż prowadzone są badania naukowe z użyciem wyciągów alkoholowych i wodnych z czystka Cistus ladanifer, jego pyłku kwiatowego bogatego we flawonoidy.
Warto jednak wyliczyć aktualnie potwierdzone tradycyjnie zalety tej niepozornej rośliny o ozdobnych kwiatach.
- stosowany w weterynarii jako środek biobójczy i przeciwwirusowy (działa przeciwzapalnie, ściągająco)
- ekstrakt ma działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające (dzięki dużej ilości polifenoli)
- pomocniczo może działać wzmacniająco w profilaktyce chorób układu oddechowego
- olejek z czystka hamuje rozwój grzybów i pleśni
- napar z czystka może być używany jako tonik do podrażnionej skóry
- olejek jest silnie aromatyczny, więc może być stosowany w aromaterapii (uspokaja i pomaga w skupieniu)
- kontroluje krwawienie z drobnych ran (olejek stosowany na skórę)
- używany przy katarze
- pomocny przy biegunce (ekstrakt wodny działa ochronnie na układ pokarmowy)
- pomocny jako środek wykrztuśny
- ekstrakt może stymulować przepływ krwi w macicy, może pobudzić menstruację (nie zalecany w ciąży!) liście zebrane wiosną i wczesnym latem można zasuszyć i stosować w ciągu całego roku
Sposoby na wykorzystanie czystka?
Na rynku znajdziecie go pod postacią pociętych listków do sporządzania naparu w domu. Herbata z czystka jest dość orzeźwiająca w smaku, niektórym w smaku przypomina szałwię, innym nagietek. Zaleca się jej spożywanie profilaktyczne i w okresie przeziębień. Zaleca się spożywanie aż 3-4 szklanek naparu z 1 łyżki ziela na 1 szklankę wody lub mleka dziennie.
Można sporządzać napary do przymoczek na drobne rany, czy podrażnienia skóry (grzybiczne, spowodowane AZS), a także stosować go jako tonik kosmetyczny.
Wskazane są inhalacje z użyciem olejku w sytuacjach stresu i napięcia nerwowego.
Nalewka z czystka
Z labdanum można wykonać nalewkę (1:5, na alkoholu 50-60%) i także stosować pomocniczo.
Oleorezyna (surowy ekstrakt) pozyskiwana z czystka jest używana do wyrobu perfum, jako środek zapachowy zastępujący ambrę (wydzielinę przewodu pokarmowego wieloryba).
Żywica (labdanum) bywa stosowana do produkcji mydła, aromatyzowania gumy do żucia. Pozyskuje się ją w najgorętsze miesiące roku przy pomocy „grabi” o oryginalnej konstrukcji „zębów”, a właściwie pasów materiału, które są przeciągane po roślinach, a żywica do nich przywiera. Żywicę odzyskuje się z nich przez gotowanie i zebranie jej „kożucha”. Po zastygnięciu ta lepka maź wygląda, jak grudki żywicy.
Na poniższym filmie można zobaczyć, jak wygląda zbiór żywicy czystkowej.
Ciekawostka: czystek można wyhodować z nasion (są trwałe nawet do 3 lat), jednak jest wrażliwy na mróz, więc można spróbować trzymać go w domu, a na zewnątrz okrywać.
Przeczytaj także: Czyściec leśny – zastosowanie i właściwości
Posłonek pospolity, czystek i polska medycyna ludowa
W Polsce stosowany był tradycyjnie Posłonek pospolity z rodziny czystkowatych: w medycynie ludowej był stosowany w leczeniu nieżytów układu oddechowego, przewodu pokarmowego, ponadto nerwic i padaczki. Działa uspokajająco, przeciwzapalnie, antyseptycznie, ochronnie i przeciwpadaczkowo. Surowcem jest ziele – Herba Helianthemii, które zawiera fenolokwasy (kwas galusowy, elagowy, p-kumarowy) flawonoidy (kwercetyna, hiperozyd, rutyna), fitosterole, śluzy, garbniki.
Jak w przypadku wszystkich surowców naturalnych pamiętajcie o umiarze i rozsądku. Czystek i przygotowywane na jego bazie preparaty mogą wspomóc nasze zdrowie w wielu dolegliwościach i pospolitych chorobach.
oprac. Małgorzata Górska
Zdj. „Cistus albidus”. Licensed under CC BY-SA 3.0 via Wikimedia Commons
