Jest kilka warzyw, których nie może zabraknąć w naszym ekologicznym ogródku. Jednym z nich jest burak zwyczajny, roślina znana i popularna na całym świecie. Jak więc go uprawiać, by latem móc cieszyć się ze zbiorów?
Buraka pospolitego (Beta vulgaris) zna każdy z nas. Lubimy go, choć są i tacy, którzy nie mogą się przekonać do jego smaku. A szkoda, bo jest to roślina niezwykle bogata w dobre dla zdrowia witaminy i minerały, m.in. witaminy A i C oraz z grupy B. Zawiera żelazo, potas, magnez, miedz, wapń, cynk, bor, sód oraz barwniki, m.in. karoten i betaninę. Taki zestaw pozytywnie wpływa na organizm. Zapobiega anemii, wspomaga wątrobę, żołądek, działa odkwaszająco na organizm. Łagodzi bóle gardła i reguluje poziom cholesterolu. Wspomaga pracę układu nerwowego.
Dzięki regularnemu spożywaniu buraka nasz organizm wolniej się starzeje oraz zmniejsza się ryzyko zachorowania na chorobę nowotworową.
Nie bez powodu burak często pojawia się w diecie osób odchudzających się. Jest niskokaloryczny: w 100 g jest tylko 38 kalorii.
Dowiedz się, jak w sposób ekologiczny uprawiać
marchew, koper, sałatę i jarmuż.
Warunki uprawy buraka
Burak zwyczajny jest rośliną dwuletnią. W pierwszym roku wytwarza zgrubiały korzeń, który jest jadalny, oraz liście (młode są niezwykle smaczne). W drugim roku pojawia się pęd kwiatostanowy oraz nasiona. Nie jest to warzywo trudne w uprawie. Preferuje stanowisko słoneczne, stale wilgotne, o podłożu żyznym i przewiewnym.
Buraki są bardzo czułe na rozkład opadów w ciągu całego okresu wegetacyjnego, więc jeżeli roczna suma opadów wynosi 600-700 mm i jest dobrze rozłożona w całym okresie wegetacji, to możliwe jest uzyskanie wysokich plonów. Duże potrzeby wodne burak ma zwłaszcza na przełomie czerwca i lipca, kiedy to następuje intensywny przyrost korzeni.
Burak dobrze radzi sobie w większości gleb w Polsce. Najlepiej, aby nie były one ani ciężkie, ani lekkie. Nie powinny być także kwaśne ani podmokle,bo takie warunki powodują szybki atak chorób i szkodników warzywa. Uprawie buraka nie sprzyja podłoże, które szybko się zamula i zaskorupia, ale takie, które szybko się nagrzewa. Zdecydowanie lepiej, aby odczyn gleby był lekko zasadowy niż kwaśny, a idealna sytuacja jest wtedy, gdy mamy do czynienia z odczynem obojętnym.
Podłoże przed wysiewem buraka powinno być oczyszczone z resztek pożniwnych oraz chwastów. Pole należy też dobrze przekopać i wyrównać. Buraki, podobnie jak inne rośliny z rodziny komosowatych (np. szpinak), na tym samym polu powinno się uprawiać co 3-4 lata, aby nie doszło do zmęczenia gleb.
Buraki lubią żyzne podłoże, jednak zbyt intensywne nawożenie może powodować kumulacje szkodliwych związków w korzeniach. Buraki zwyczajne sieje się w drugim roku po zastosowaniu obornika. Ważne, aby był on dobrze przefermentowany. Zalecana dawka, którą stosujemy jesienią (dwa lata wcześniej), to mniej więcej 30t/ha. Buraki mają zdolność do gromadzenia azotanów, a zbyt późne nawożenie może być przyczyną tego zjawiska.
Dobrze sprawdza się wzmacnianie gleby roślinami na nawóz zielony, w wypadku uprawy buraków mogą to być łubin, wyka, peluszka. Glebę, w której zamierzamy posadzić buraki, zaleca się tuż przed siewem wzbogacić dojrzałym kompostem (w dawce 10-15t/ha). Dzięki temu młode rośliny nie odczują braku składników pokarmowych. Jest to bardzo ważne na początku zakładania plantacji.
Buraki są dość czułe na niedobór boru, magnezu i potasu. Aby je uzupełnić, można zastosować mączkę bazaltową.
Czas i sposób siewu
Burak zwyczajny siany jest wprost do gruntu. Okres siewu przypada już pod koniec kwietnia i trwa aż do czerwca. Wszystko zależy od odmiany oraz warunków pogodowych. Najwcześniej siane się buraki na zbiór botwinki, później wysiewa się buraki na zbiór dużych korzeni spichrzowych. Nasiona buraka kiełkują w temperaturze 8°C.
Chcesz mieć w swoim ogrodzie szpinak, dynię i pietruszkę? Dowiedz się, jak uprawiać je ekologicznie.
Jeśli wciąż istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia przymrozków, siew buraka należy odłożyć. Z kolei dojrzałe okazy są w stanie znieść jesienny spadek temperatur.
Przed wysiewem dobrze jest zaplanować nasze grządki. Polecana rozstawa rzędów do wysiewu buraka to 30-50 cm, a odległość nasion w rzędzie: 6-10 cm. Nasiona (kłębki wielonasienne) umieszczamy w dołkach na głębokości 3-4 cm. Siewki wschodzą po 7-10 dniach. W uprawach amatorskich siew wykonuje się ręcznie. Po siewie naszą plantację należy dokładnie podlać i regularnie lustrować.
Korzystne i niekorzystne sąsiedztwo buraka
Burak zwyczajny jest bardzo dobrym przedplonem dla większości roślin. Jednak dla niego najlepiej, aby był wysiewany po roślinach, które nie są żarłoczne i wymagające co do składników pokarmowych. Dobrze sprawdzają się zboża (pszenica ozima i jęczmień), kukurydza, rzepak oraz rośliny z rodziny kapustowatych.
Z kolei w uprawie współrzędnej bardzo dobrze na buraka zwyczajnego wpływają zioła, np. koper, cząber, kminek i ogórecznik. Poprawiają one smak omawianego warzywa. Czosnek swoim zapachem odstrasza wiele szkodników, a truskawki chronią przed wystąpieniem szarej pleśni na buraku. Korzystnym sąsiedztwem są także: kalafior, brokuł, kapusta głowiasta biała, fasola karłowa i zwyczajna, jarmuż, groch.
Jeżeli buraki uprawiamy na plon korzeni, nie powinno się ich sadzić w towarzystwie innych warzyw korzeniowych, np. marchwi. Mają podobne zapotrzebowanie na składniki pokarmowe zawarte w glebie i dochodzi do zjawiska konkurencji. Źle wpływa na uprawę buraka także szpinak i inne rośliny z rodziny komosowatych, gdyż takie sąsiedztwo zwiększa wystąpienie na danym terenie szkodników i chorób. Szczypiorek i cebula wręcz spowalniają wzrost buraka i nie poleca się ich sadzenia w niedalekim sąsiedztwie.
Syrop z buraka – leczy kaszel i objawy przeziębienia
Jak dbać o uprawę buraka?
Plantacje buraka przez cały okres wegetacji należy odchwaszczać oraz lustrować. Dzięki szybkiemu usuwaniu chorych roślin, reszta okazów ma szanse przetrwania w nieuszkodzonym stanie. Regularne podlewanie na początku zakładania plantacji, jak i w okresach suszy, bezpośrednio wpływają na stopień wybarwienia, jakość liści i korzeni buraka.
Zaraz po wzejściu siewek warto jest dokonywać zabiegu przerwania buraków. Takie przerzedzenie plantacji jest bardzo potrzebne. Zbyt gęsty siew podnosi wilgotność wokół roślin, co może doprowadzić do rozwoju wielu chorób grzybowych. Buraki konkurują też ze sobą o składniki pokarmowe. A zależy nam przede wszystkim na jakości roślin, a nie na ilości. Dzięki przerywaniu dane okazy będą miały swobodniejszą możliwość wzrostu.
Podczas wczesnego siewu musimy liczyć się z przymrozkami. Aby nie spustoszyły one naszej plantacji, dobrze jest wczesną wiosną okrywać młode rośliny agrowłókniną, słomą czy folią perforowaną.
Najczęstsze choroby i szkodniki oraz ekologiczne metody ich zwalczania
Czas i sposób zbioru
Okres wegetacji buraka trwa około 90-120 dni w zależności od odmiany. Najwcześniej przypada okres zbioru liści (botwiny). Jej smakiem możemy cieszyć się już pod koniec czerwca i w lipcu. Zbioru powinno dokonywać się regularnie, w miarę potrzeb. Liście ucinamy lub wyrywamy ręcznie, te młode są najsmaczniejsze i posiadają najwięcej wartościowych substancji.
Zbioru korzeniu dokonuje się stopniowo, latem – w lipcu i sierpniu. Całą plantację likwidujemy na przełomie września i października. Warto pamiętać, że korzenie, które dotknie przymrozek słabiej się przechowują.
Roślinę zbiera się, gdy korzenie osiągną odpowiedni kształt, a dolne liście zaczną żółknąć. Dobrze jest wcześniej podlać plantację, aby korzenie łatwiej wychodziły. Należy uważać na to, aby nie uszkodzić korzeni, bo skraca to czas przechowywania warzywa.
Przy wielohektarowej uprawie buraka zwyczajnego można zastosować do zbioru specjalne kombajny.
Jak kisić buraki? Poznaj sprawdzony przepis!
Warunki przechowywania
Burak jest dość czuły na warunki przechowywania. Korzenie najlepiej przechowują się w temperaturze 2-4°C w lodówce, gdzie mogą leżeć 3 miesiące. Odpowiednią lokalizacją będzie też piwnica lub spiżarnia, pod warunkiem, że panuje tam podobna temperatura, jest stała cyrkulacja powietrza oraz wilgotność powietrza w granicy 95-98%. W takich warunkach dobrej jakości buraki mogą wytrzymać nawet do 5 miesięcy.
Do przechowywania najlepsze są korzenie o średnicy 7-10 cm. Powinny być zdrowe i nieuszkodzone oraz oczyszczone z ziemi i suche. Buraki nie są wrażliwe na etylen, dlatego z powodzeniem można je przechowywać z innymi roślinami.
Liście buraków najlepiej spożywać na bieżąco, bo dość szybko tracą wodę i więdną. W lodówce można je przechowywać maksymalnie przez 5-7 dni. Liście można z powodzeniem mrozić, w takiej postaci mogą czekać kilka miesięcy aż wykorzystamy je do zupy.
Mrozić można również korzenie buraka, jednak przed umieszczeniem ich w zamrażalce należy je gotować przez 20-30 min.
Starą i sprawdzoną metoda przechowywania warzyw korzeniowych jest umieszczenie ich w kopcach. Na polu wykopuje się doły o głębokości 20-30 cm i 100-120 cm szerokości. Umieszcza się korzenie na 1 m pryzmie i okrywa się je cienką warstwa ziemi lub wilgotnego piasku. Gdy warzywa schłodzą się do 1°C, całość przykrywa się 10-15 cm warstwą ziemi, następnie słomą i znów ziemią. Takie okrycie zabezpiecza buraki przed przymrozkami oraz przed gwałtownym wzrostem temperatury wiosną. Warzywa w kopcu bez problemu wytrzymają do marca.
Stosowanie chłodni i specjalnych przechowalni dla buraków opłacalne jest w momencie masowej produkcji. W takich pomieszczeniach nasze plony możemy przechowywać nawet do 8 miesięcy.
Przykładowe odmiany buraka
- Burak zwyczajny 'Kogel’ – posiada ciemnoczerwony miąższ, nadaje się do długotrwałego przechowywania.
- Burak ćwikłowy 'Egipski’- odmiana wczesna, nadaje się do sprzedaży w pęczkach, korzeń jest ciemnoczerwony (bordowy).
- Burak liściowy 'Yellow’ – posiada duże liście o kolorze ciemnozielonym, ogonki liściowe i unerwienie jest żółte. Roślina jest soczysta i smaczna, idealna do bezpośredniego spożycia.
Uwaga: Wyróżniamy następujące grupy buraków: buraki liściowe – boćwina (uprawiane dla jadalnych liści) oraz buraki korzeniowe, wśród których znajdziemy:
- buraki cukrowe, uprawiane ze względu na korzeń,
- buraki ćwikłowe, uprawiany ze względu na jadalne liście i korzeń,
- buraki pastewne, uprawiane na paszę.
Wszystkie buraki pochodzą od podgatunku Beta vulgaris, jednak nie są to odmiany, lecz grupy kultywatorów. Wszystkie dawniej stosowane nazwy łacińskie zostały uznane za synonimy buraka zwyczajnego.
Bibliografia:
- „Metodyka integrowanej ochrony buraka cukrowego i pastewnego dla producentów”, J. Piszczek, M. Mrówczyński, Materiał Instytutu Ochrony Roślin – Państwowego Instytutu Badawczego, Poznań 2012.
- „1001 porad jak zostać dobrym ogrodnikiem”, P. Greenwood, Warszawa 2008.
- „Wielka encyklopedia ogrodnictwa”, C. Brickell, Muza, 1994
- „Burak nie tylko cukrowy”, R. Karczmarczuk, Wszechświat, nr 7-9, 2009
- „Ochrona buraka cukrowego przed szkodnikami”, J. Nowak-Szymczak, H. Ignaszak, Gazeta Cukrownicza, nr 7, 1993.
- „Ogród biodynamiczny przy domu”, D. Metery, Warszawa, 1993
- „Ekologiczna uprawa warzyw”, J. Trybulski, B. Studzińska, 2013
- „Uprawa współrzędna i płodozmian”, G. Sartorius, Multico, 1993
- „Choroby i szkodniki warzyw korzeniowych”, M. Grabowski, J. Nawrocki, E. Kunicki, K. Wiech, Wydawnictwo Plantpress
- „Burak ćwikłowy i liściowy”, E. Kołata, K. Adamczewska-Sowińska, Hortpress, 2006
- „Leczenie burakiem”, L. Kostina, KOS, 2017.
- „The use of weather date and counts af aphids in the field to predict the incidente of yellowing viruses og sugar-beet crops in England in relations to the use of insecticides”, M.A. Watson, G.D. Heathcote, F. B. Lauckner, P.A. Sowray, Annals of Applied Biology, 1975.
