Aby uprawa warzyw skończyła się powodzeniem, nie tylko należy zadbać o odpowiednią pielęgnację w ciągu całego okresu wegetacyjnego. Musimy zatroszczyć się o płodozmian. Wiele osób myśli, że polega on na zmianie co roku uprawy roślin na danym polu. Jest to jednak coś więcej. Według definicji płodozmian to cały system zagospodarowania pola uprawnego. Polega na zaplanowaniu z góry na kilka lat następstwa roślin po sobie na danym obszarze. Całość należy dostosować do danych warunków rolnoekonomicznych oraz do specyfiki warzyw, jakie będziemy uprawiać. Stosowanie odpowiedniego i przemyślanego płodozmianu prowadzi do polepszania żyzności gleby, a tym samym do zwiększenia ilości i jakości naszej produkcji warzywnej. Nie wolno zapomnieć także, że płodozmiany są jednym ze sposobów na pozbycie się chorób i szkodników. Nie dochodzi do nagromadzenia patogenów na danym podłożu, gleba jest świeża i co roku bez problemu można ją wykorzystywać.
Jak zaplanować płodozmian?
Rozpoczynając układanie płodozmianu, na początku trzeba się zastanowić, jakie rośliny chcemy uprawiać. Jedną z zasad płodozmianu jest unikanie sadzenia po sobie roślin z tej samej rodziny. Wynika to z tego, że zapadają one na podobne choroby i atakowane są przez te same szkodni. Trzeba zwrócić szczególną uwagę na rośliny z rodziny kapustowatych, bobowatych i psiankowatych. Przykładem może być kiła kapusty. Bardzo często dochodzi do zachorowania kapusty głowiastej, która została posadzona na miejscu, gdzie wcześniej uprawiano rośliny z rośliny kapustowatych, np.: brokułu czy kalafiora. Niestety kiła kapusty to bardzo poważna choroba. Jeżeli wystąpi na polu, to niezwykle ciężko jest ją z niego usunąć.
Przeczytaj: Jak przygotować ogród do zimy?
Płodozmian a rolnictwo ekologiczne
Decydując się na ekowarzywnik, musimy liczyć się z tym, że do gleby możemy dostarczać tylko nawozy organiczne oraz takie, które dopuszczone są w rolnictwie ekologicznym. W takiej uprawie istotna jest profilaktyka, do której zaliczany jest płodozmian. W rolnictwie ekologicznym stosowany jest przede wszystkim obornik. Podłoże w pierwszym roku po zastosowaniu obornika jest żyzne i posiada więcej składników pokarmowych. Rośliny o wysokich wymaganiach pokarmowych to rośliny korzeniowe. Głęboki system powoduje, że potrzebują o wiele więcej substancji odżywczych. Z tego powodu uprawia się je w pierwszym roku po oborniku. Dotyczy to selera korzeniowego, ziemniaków czy kapusty głowiastej.
Polecamy: Ogród dla każdego. Stwórz ogród marzeń
Rośliny o płytkim systemie korzeniowym, a więc sałatę, szpinak, por, por, możemy posadzić w kolejnych latach, ponieważ nie wymagają one do prawidłowego wzrostu aż tak dużej żyzności podłoża. Są to warzywa o zdecydowanie mniejszych wymaganiach pokarmowych.
Korzystne i niekorzystne sąsiedztwo
Układając płodozmian dla ekologicznego warzywnika, warto wziąć pod uwagę pozytywne i negatywne sąsiedztwo roślin. Bardzo korzystnym połączeniem jest posadzenie marchwi obok cebuli. Odstrasza ona swoim zapachem szkodnika marchwi, jakim jest połyśnica marchwianka. Z kolei marchew odstrasza śmietkę cebulankę, szkodnika cebuli. Marchew lubi być sadzona także w sąsiedztwie: pora, fasoli, szczypiorku, koperku czy rzodkiewki. Nie lubi natomiast sąsiedztwa kapusty, ziemniaków czy buraków. Ziemniaków nie powinno sadzić się w okolicy pomidorów, ponieważ oba warzywa są podatne na zarazę ziemniaka. Przeczytaj więcej na temat: korzystne i niekorzyste sąsiedztwo roślin na blogu poradnikksiezycowy.pl Są to tylko przykłady zależności, dlatego warto zagłębić się bardziej w temat, podczas planowania swoich rabat. Zbliża się okres zimowy, będziemy mieli wiele czasu na przemyślenie, a nawet rozrysowanie rabat, aby plan był gotowy na wiosnę.
Płodozmian i jego rodzaje
Pierwszy rodzaj płodozmianu polega na tym, aby pole podzielić na kilka części. Co roku jedną część nawozimy obornikiem i sadzimy na niej rośliny wymagające: kapustę białą, kalafior, ogórek, dynia, cukinia, pomidory czy seler. W kolejnym roku na tej części sadzimy rośliny o średnich wymaganiach, np.: paprykę, marchew, pietruszkę, cebulę, por czy czosnek. W kolejnym roku na tej części nawożonej 3 lata temu sadzimy rośliny o małych wymaganiach, np.: groch, sałatę, fasolę, koper, rzodkiewkę. Na wydzielonych poletkach co roku warzywa zmieniają swoja pozycję. W kolejnym roku po warzywach o wysokich wymaganiach pokarmowych, zajmują miejsce warzywa o średnich wymaganiach, a później te, które nie potrzebują wielu składników pokarmowych. I tak co roku przesuwamy miejsce sadzenia danych warzyw i nawożenia danej części poletka.
Taka metoda jest jedną z najbardziej popularnych płodozmianów, jeśli chodzi o stosowanie go pod uprawę różnych rodzajów warzyw (o odmiennych wymaganiach pokarmowych). Sprawdza się dobrze, ponieważ równocześnie uzyskujemy plony, które są dostosowane z góry do warunków glebowych, jakie będą tam panować w ciągu całego okresu wegetacyjnego. Otrzymujemy też wiele warzyw dobrej jakości w tym samym czasie. A takie korzyści przeważnie chcemy uzyskać w przydomowych warzywnikach. Inną metodą stosowania płodozmianu jest użycie zmianowania w obrębie całej grządki. Decydujemy się na to, co będzie naszym plonem głównym, a przed nim decydujemy się na przedplon. Najczęściej wybiera się wtedy rośliny odporne na przymrozki o krótkim okresie wegetacji (szpinak, sałata, rzodkiewka). Po zbiorze przedplonu, pole gotowe jest na zasianie czy wysadzenie do gruntu plonu głównego, np.: selera, pora, marchewki czy bobu. Całą zmienność uprawną zamyka poplon, warto wtedy zdecydować się na rośliny na nawóz zielony (łubin, facelia, żyto czy wyka). Takie rośliny przekopuje się na jesień, co zwiększa żyzność podłoża. Jest to bardzo potrzebny zabieg, pomagający uniknąć zmęczenia gleb. Tym samym stosujemy ekologiczny nawóz.
Przykładowy płodozmian
Przedplon: sałata, rzodkiewka Plon główny: seler, cebula, pomidor Poplon: koper, rukola lub rośliny na nawóz zielony Znany jest także płodozmian biodynamiczny, który polega na cyklu czteroletnim następowania po sobie konkretnych grup roślin: warzywa korzeniowe po nich warzywa liściowe, później kwiatowe, a na koniec warzywa owocowe. Cykl czteroletni jest wynikiem podziału warzyw na cztery podstawowe grupy: warzywa korzeniowe (burak, marchew, pietruszka, cebula), warzywa liściowe (sałata, szpinak, kalafior, zioła), rośliny kwiatowe (cukinia, nasturcja, słonecznik – chodzi o rośliny, które mają jadalne kwiaty), warzywa owocowe (ogórek, pomidor, papryka, bób). Dobierając warzywa z każdej z tych grup na dany rok, uzyskujemy czteroletni cykl. Wiele przykładow płodozmianów znajdziesz w pierwszej części serii Tradycyjny Ogród Ekologiczny – 300 ekosposobów na szkodniki i choroby
Płodozmian. Przerwy w uprawie – dlaczego są tak istotne?
Nieodpowiednio dobrany płodozmian, niestety często prowadzi do zmęczenia gleb oraz kumulacji chorób i szkodników na danym terenie. Zalecane są przerwy w uprawie na danym polu różnych grup roślin. Poniżej kilka przykładów.
- Warzywa kapustne – zalecana przerwa: 5 lat
- Burak liściowy, ćwikłowy, rzepa – zalecana przerwa: 4 lata
- Fasola, czosnek, ogórek – zalecana przerwa: 3 lata
- Cebula, por – zalecana przerwa: 2 lata
Mimo to jest kilka roślin, które tych przerw nie wymagają. Są to: pomidor, papryka czy bób (przy założeniu, że w roku poprzednim na tych roślinach nie wystąpiły poważne choroby czy szkodniki). Jeżeli tak się stało, interwencyjnie zalecane jest zastosowanie przerwy w uprawie na tym poletku. Warto je dokładnie zdezynfekować, albo chociaż dokładnie przekopać i wzmocnić nawozem.
Stosowanie płodozmianu to łatwa, efektywna, także efektowna metoda, pozwalająca polepszyć ilość i jakość naszego plonu. Nie zawsze musimy się trzymać sztywno zasad wynikających z płodozmianu, jednak warto zachować te podstawowe ramy, które systematyzują uprawę. Podsumowując, planując płodozmian powinniśmy brać pod uwagę:
- stan gleby,
- informacje o wymaganiach pokarmowych roślin, jakie planujemy uprawiać,
- czynniki chorobotwórcze, jakie wystąpiły na danym polu,
- uprawę współrzędną warzyw (pozytywne i negatywne sąsiedztwo),
- następstwo roślin po sobie, czyli zaminowanie.
Paradoksalnie planowanie płodozmianu to nie taka prosta sprawa, jednak jak wiadomo nauka wychodzi najlepiej w praktyce. Warto próbować zmienić i ulepszać systemy uprawy, aby co roku uzyskiwać wysoki plon.
Literatura
- Ogólna uprawa roli i roślin, B. Świętochowski, B. Jabłoński i inni, PWRiL, Warszawa 1996.
- Dlaczego rolnictwo ekologiczne?, M. Żelezik, Rocznik Świętokrzyski, seria B, 2009.
- Racjonalny płodozmian, J. Babik, Owoce, Warzywa, Kwiaty, nr: 20, 2006.
- Zagadnienia uprawy roli i roślin, R. Krężel, D. Parylak, L. Zimny, AR Wrocław 1999.
- Uprawa warzyw metodami ekologicznymi na różnych typach ściółek, M. Kibler, Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, Radom 2010.
- Wyniki ekonomiczne gospodarstw rolnych a optymalny płodozmian, Z. Florianczyk, J. Buks, Journal of Agribusiness and Rural Development, nr: 4, 2013.
- Płodozmian a zdrowotność roślin, J. Mikołajska, Materiały z Konferencji, 1993.
